Γιώργος Ανέστης, Πρόεδρος, Αγροτικός Συνεταιρισμός ΑΙΧΜΕΑΣ, Πρόεδρος Προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής, ΝΕΑ ΠΑΣΕΓΕΣ
Ανδρέας Δημητρίου, Πρόεδρος, Αγροτικός Πτηνοτροφικός Συνεταιρισμός Ιωαννίνων-Η ΠΙΝΔΟΣ
Στέλιος Δρυς, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος, foodstandard
Θωμάς Κουτσουπιάς, Πρόεδρος, Α.Σ. Ένωση Αγρινίου
Θανάσης Παπαθανασόπουλος, Πρόεδρος, ΕΑΣ Λαμίας
Νικήτας Πρίντζος, Πρόεδρος, Αγροτικός Συνεταιρισμός Βόλου
Αθανάσιος Τσιοτίνας, Πρόεδρος, Αγροτικός Κτηνοτροφικός Συνεταιρισμός Αρκαδίας "Η ΕΝΩΣΗ"

Γενικότερα, η συζήτηση του πρώτου πάνελ είχε δύο βασικούς άξονες. Στον πρώτο συζητήθηκαν οι αδυναμίες και οι στρεβλώσεις που εμποδίζουν την ελληνική γεωργία και την κτηνοτροφία να αυξήσουν τις αποδόσεις και τη δυναμική τους που οφείλονται είτε σε εγγενείς των κλάδων παράγοντες είτε σε εξωτερικούς παράγοντες. Στον δεύτερο συζητήθηκαν οι δομές του αγροτικού κλάδου και κυρίως οι συνεταιρισμοί, των οποίων οι εκπρόσωποι εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας, αλλά και διατύπωσαν το αίτημα για μακροπρόθεσμη στρατηγική -τουλάχιστον έως το 2030- στο πλαίσιο των νέων συνθηκών της αγοράς με στόχο να δημιουργηθεί ένα σταθερό περιβάλλον λειτουργίας του κλάδου. Μεταξύ των όσων επισημάνθηκαν τονίστηκε ότι σήμερα το 85% της εγχώριας παραγωγής παράγεται από περίπου το 20% των εκμεταλλεύσεων, ενώ μόνο το 22% των επαγγελματιών αγροτών είναι ενταγμένοι σε συνεταιριστικές οργανώσεις ή ομάδες παραγωγών, γεγονός που έχει άμεσες επιπτώσεις στα μεγέθη παραγωγής και ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων. Επίσης, υπογραμμίστηκαν ακόμα μια φορά τα μείζονα θέματα του υψηλού κόστους παραγωγής και το θέμα ης υψηλής φορολόγησης που αποτελούν δύο σπουδαίους ανασταλτικούς παράγοντες στην αναπτυξιακή προοπτική του κλάδου γενικότερα, αλλά και του αθέμιτου ανταγωνισμού που επιπροσθέτως αντιμετωπίζουν οι συνεταιριστικές οργανώσεις που αν και πρέπει να λειτουργούν ως επιχειρηματικές μονάδες οφείλουν να προάγουν τα συμφέροντα των μελών τους αλλά και να υποστηρίζουν τις τοπικές κοινωνίες.

Ο Γιώργος Ανέστης, Πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού ΑΙΧΜΕΑΣ και της Προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής της ΝΕΑ ΠΑΣΕΓΕΣ, εντόπισε τα εξής θέματα στα οποία πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για την πιο επικερδή αξιοποίηση του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα: α) περισσότερη και καλύτερη συνεργασία με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των συνεταιριστικών επιχειρήσεων στην αγορά, β) μακροχρόνια τάση συγκέντρωσης που αποτελεί όμως και πρόβλημα της Ε.Ε. γενικότερα (λιγότερες εκμεταλλεύσεις με μεγαλύτερο οικονομικό μέγεθος), γ) έλλειψη επιχειρηματικής ανταγωνιστικότητας, στόχος που μπορεί να επιτευχθεί με επενδύσεις για την επεξεργασία, τη μεταποίηση προϊόντων αλλά και σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας (logistics, εμπορία, μάρκετινγκ), δ) χαμηλή ανταγωνιστικότητα των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα, όπως καταδεικνύεται από τη σύγκριση ορισμένων βασικών στοιχείων σε διεθνές επίπεδο, και αυτή κατά τον κύριο Ανέστη, συνιστά τη σημαντικότερη στρατηγικής σημασίας, διαρθρωτική αδυναμία για τα οικονομικά συμφέροντα των Ελλήνων αγροτών καθώς παραμένει σε δυσθεώρητο ύψος.

Όμως παρά τα προαναφερόμενα προβλήματα, ο κύριος Ανέστης θεωρεί ότι υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης εφόσον όμως αναληφθούν ανάλογες των αρμοδιοτήτων τους ευθύνες από όλους αυτούς που συμμετέχουν στον αγροτικό τομέα. Για τον λόγο αυτό η πλειονότητα των αγροτικών συνεταιρισμών που δραστηριοποιούνται σήμερα στην αγορά πήρε την πρωτοβουλία να ιδρύσει και να συγκροτήσει τη ΝΕΑ ΠΑΣΕΓΕΣ για να υποστηρίξει τα στρατηγικά συμφέροντα των Ελλήνων αγροτών, ενώ σημείωσε τη σύγχυση σχετικά με τον ρόλο και τις ιδιότητες των συνεταιρισμών λόγω του ασαφούς νομικού πλαισίου που επιπροσθέτως τροποποιείται διαρκώς χωρίς μάλιστα να προηγηθεί διαβούλευση με τους αρμόδιους.

Θεωρώντας δεδομένη τη συμφωνία όλων όσων ασχολούνται με τον αγροτικό τομέα -εκ μέρους της Πολιτείας και εκ μέρους του ιδιωτικού τομέα- στο ότι ο αγροτικός κλάδος πρόσφερε και προσφέρει στην εθνική οικονομία, ο Ανδρέας Δημητρίου, Πρόεδρος του Αγροτικού Πτηνοτροφικού Συνεταιρισμού Ιωαννίνων-Η ΠΙΝΔΟΣ, κάλεσε όλους να συμπράξουν ώστε η συμφωνία απόψεων να μετεξελιχθεί σε έργο με απτά αποτελέσματα και έθεσε εαυτόν και τους ομοτίμους του στη διάθεση της Πολιτείας. Όσον αφορά τις αδυναμίες του κλάδου, επικεντρώθηκε στην έλλειψη σχεδίου και στρατηγικής -διαχρονική αδυναμία ωστόσο που δεν αποτελεί, κατά τη γνώμη του, «προνόμιο» μόνον του αγροτικού τομέα, αλλά κάθε τομέα της οικονομίας μας. Αναφερόμενος ειδικότερα στον τομέα της δικής του επιχειρηματικής δραστηριότητας με τον ρόλο του συνεταιριστή δεύτερης γενιάς στην πτηνοτροφία τόνισε ότι η σύνταξη ενός στρατηγικού σχεδίου πρέπει να περιλαμβάνει α) προδιαγραφές είδους παραγωγής, και συγκεκριμένα παραγωγής ελληνικού κοτόπουλου, και β) τρόπους παραγωγής του ελληνικού κοτόπουλου. Ο κύριος Δημητρίου, μιλώντας με τον ρόλο του Προέδρου του μεγαλύτερου συνεταιρισμού της χώρας με 500 μέλη, 1000 εργαζόμενους, 17 κέντρα διανομής σε όλη την Ελλάδα, κύκλο εργασιών άνω των 230 εκατ. ευρώ κατ’ έτος χωρίς επιχορηγήσεις και κρατικές ενισχύσεις, δήλωσε ότι η ΠΙΝΔΟΣ αποτελεί πρότυπο συνεταιριστικής επιχείρησης που λειτουργεί επί 60 συναπτά έτη με γνώμονα το κέρδος και έφερε μέχρι σήμερα, ακόμα και τα χρόνια της κρίσης, τα καλύτερα αποτελέσματα.

Όσον αφορά το συνεταιριστικό κίνημα, υπερθεμάτισε του σημαντικού ρόλου που έπαιξε στην αγροτική παραγωγή με τρανά αποτελέσματα αλλά και μεγάλες αδυναμίες όπως και πολιτικούς παρεμβατισμούς και ευθύνη εξίσου μοιρασμένη σε κόμματα και διοικήσεις συνεταιρισμών που δεν μπόρεσαν να αποδείξουν ότι λειτουργούν ως οικονομικές μονάδες, δηλαδή ως συνεταιριστικές επιχειρήσεις που παρέχουν όλη την απαιτούμενη υποστήριξη στους παραγωγούς-μέλη τους και απορροφούν το σύνολο της παραγωγής τους με τα καλύτερα δυνατά οικονομικά αποτελέσματα για συνεταιρισμό και μέλη αλλά και σεβασμό στην κοινωνία και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Δεν παρέλειψε επίσης να τονίσει τον παρεμβατισμό των κυβερνήσεων και τη σπουδή τους για συνεχείς αλλαγές του συνεταιριστικού νόμου με δραματικά ως φάνηκε αποτελέσματα.

Ο Στέλιος Δρυς, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της foodstandard, ως μη ων παραγωγός ο ίδιος αλλά σύμβουλος, έκανε μια τεχνοκρατική προσέγγιση στο θέμα υποστηρίζοντας ότι η γεωργία έχει τη δυνατότητα να προσφέρει τα 10 από τα 20 δισ. ευρώ που χρειάζεται ετησίως η εθνική οικονομία για να επιτύχει τον στόχο της εξόδου από την κρίση σε ορίζοντα τριετίας. Όμως για να γίνει αυτό πρέπει να ικανοποιούνται οι εξής προϋποθέσεις: συνεταιρισμοί και οι παραγωγικές επιχειρήσεις πρέπει να τροποποιήσουν ελαφρά τα καταστατικά τους για να γίνουν οργανώσεις παραγωγών, σύμφωνα και με τη νέα ΚΑΠ, να δουν πως βάσει των καταστατικών τους θα εξασφαλίσουν χρηματοδότηση από τράπεζες και funds και το κράτος πρέπει πλέον να αναλάβει ρόλο γρήγορο, αποτελεσματικό και καθετοποιημένο. Επεσήμανε επίσης κάποιες ουσιώδεις λεπτομέρειες που πρέπει να λάβουν υπόψη οι συνεταιρισμοί κατά τη μετατροπή των καταστατικών τους ώστε να μπορέσουν να είναι δικαιούχοι των επιδοτήσεων από τα κοινοτικά προγράμματα και τόνισε ότι απαιτείται να αυξηθεί το ποσοστό των αγροτών που μετέχουν σε συνεταιριστικά σχήματα για καλύτερα αποτελέσματα για τον αγροτικό χώρο.

Ο Θωμάς Κουτσουπιάς, Πρόεδρος του Α.Σ. Ένωσης Αγρινίου, αναφέρθηκε στις προσπάθειες της Ένωσης Αγρινίου να καλύπτει όλον των κύκλο των δραστηριοτήτων -παραγωγή προϊόντων, παροχή εφοδίων και υπηρεσιών- με σκοπό να ικανοποιήσει τις ανάγκες των παραγωγών, αλλά και της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας και σημείωσε ως μεγαλύτερο πρόβλημα την έλλειψη σχεδιασμού. Μιλώντας με τι διττή ιδιότητα του παραγωγού και του Προέδρου συνεταιρισμού δήλωσε απερίφραστα ότι όλοι όσοι δραστηριοποιούνται στον αγροτικό κλάδο έχουν απαίτηση από την Πολιτεία να τους παρέχει σαφές πλαίσιο λειτουργίας και τόνισε ότι αυτό το πλαίσιο όχι μόνον δεν υπήρξε ποτέ και δεν υπάρχει ως πρέπει, αλλά αντιθέτως κάθε χρόνο γίνεται και χειρότερο με αποτέλεσμα να μη μπορούν οι παραγωγοί να κάνουν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στα έργα τους και να αντιμετωπίζουν μια διαρκώς αυξανόμενη γραφειοκρατία. Τόνισε ιδιαίτερα την έλλειψη χρηματοδότησης και ενός επιχειρηματικού περιβάλλοντος που να ευνοεί την αγροτική επιχείρηση, την υψηλή φορολόγηση και την ανάγκη εκπαίδευσης των νέων αγροτών. Τέλος, εξέφρασε τη γνώμη ότι η Πολιτεία οφείλει πρώτα να βάλει κανόνες στην παραγωγή καθαυτή και μετά στους παραγωγούς γιατί χωρίς αντικείμενο την παραγωγή δεν θα υπάρχουν και αγρότες-παραγωγοί.

Όσον αφορά τους συνεταιρισμούς, ανέφερε ότι οι υγιείς συνεταιρισμοί προσφέρουν στην Πολιτεία, ενώ αντιθέτως η Πολιτεία δεν τους αντιμετωπίζει ως εταίρους της. Έδωσε έμφαση στην ανάγκη συνέργειας των αγροτών μέσω των οργανώσεων παραγωγής ή γενικώς των μεγάλων επιχειρηματικών σχημάτων με στόχο να ανταποκριθούν αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις του ανταγωνισμού και υπερθεμάτισε ενός νόμου-πλαισίου που μόνον θα ρυθμίζει τη λειτουργία του συνεταιρισμού χωρίς περαιτέρω ασφυκτικές παρεμβάσεις. Επίσης σημείωσε ότι σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συνεταιρισμοί σε επίπεδο λειτουργίας είναι η παραοικονομία και ο αθέμιτος ανταγωνισμός με τους ιδιώτες που διαθέτουν το προϊόν τους μέσω μη νόμιμων οδών στην αγορά.

Ευθαρσώς ο Θανάσης Παπαθανασόπουλος, Πρόεδρος του ΕΑΣ Λαμίας, ζήτησε να αναγνωριστεί η προθυμία των αγροτών να συμβάλουν στην εθνική ανάπτυξη καλλιεργώντας τα χωράφια χωρίς διακοπή τη δύσκολη δεκαετία 2006-2015 πολλές φορές μη καλύπτοντας καν τα έξοδα από την παραγωγή, ενώ συγχρόνως με αυτή την παραγωγή δημιουργούσαν πλούτο στη χώρα. Όμως αντί της αναγνώρισης από την πλευρά της Πολιτείας είδαν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις να αυξάνονται και το μέλλον να διαφαίνεται από αβέβαιο έως ζοφερό. Εξέφρασε σαφώς τους φόβους του ότι σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχουν αγρότες πλέον λόγω του υψηλού κόστους παραγωγής που οφείλεται στην έλλειψη έργων υποδομής, στο υψηλό κόστος εφοδίων που καθορίζεται από τη δυνητική δυνατότητα του αγρότη να το καλύψει και όχι από την πραγματική αξία τους (έφερε παράδειγμα τη γειτονική Βουλγαρία όπου ο ίδιος καλαμποκόσπορος που διατίθεται και στην Ελλάδα τιμολογείται στο μισό της τιμής που πωλείται στην εγχώρια αγορά από τους ίδιους προμηθευτές). Τέλος εξ αυτών των λόγων πρόβλεψε αναγκαστική «αγρανάπαυση» στις καλλιεργήσιμες γαίες της Ελλάδας.

Όσον αφορά τους συνεταιρισμούς, συμφώνησε σαφώς με τους προλαλήσαντες, προσθέτοντας ότι η εικόνα που έχει ο κόσμος για τα συνεταιριστικά σχήματα δεν είναι η καλύτερη, καθώς θεωρεί τους συνεταιρισμούς αποτυχημένους και τις διοικήσεις ανεπαρκείς για τις ανάγκες του ρόλου τους, ενώ ο συνεταιρισμοί είχαν να αντιμετωπίσουν και το πρόβλημα του αθέμιτου ανταγωνισμού με τους ιδιώτες αγρότες.

Καταιγιστικός ο Νικήτας Πρίντζος, Πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Βόλου, άρχισε δηλώνοντας ότι ο αγρότες σήμερα ζουν σε ένα πέλαγος αοριστίας, αβεβαιότητας και ανασφάλειας καθώς το αγροτικό εισόδημα μειώνεται, η ποιότητα της ζωής του αγρότη χειροτερεύει, ο αγροτικός κόσμος είναι γηρασμένος και αυτός είναι θανάσιμος κίνδυνος για την πατρίδα μας, επέρριψε τις ευθύνες για την έλλειψη εθνικής αγροτικής πολιτικής στην ασυνεννοησία των πολιτικών κομμάτων και στην αδυναμία της Πολιτείας να εντάξει την ΚΑΠ στην εθνική αγροτική πολιτική αντί να την επιβάλλει αυτούσια ως εθνική αγροτική πολιτική με αποτέλεσμα την κατασπατάληση αντί για την παραγωγική εκμετάλλευση των τεράστιων χρηματικών ποσών που εισέρευσαν μέσω των κοινοτικών πολιτικών στην Ελλάδα. Έτσι από το 1980 και μετά δεν έχει επιλυθεί κανένα πρόβλημα του αγροτικού τομέα και δεν διαφαίνεται καμία ελπιδοφόρα πολιτική για το μέλλον. Αναφέρθηκε επίσης σε καταστροφικές πολιτικές για τα αμιγώς ελληνικής παραγωγής παραδοσιακά προϊόντα όπως η φέτα, το προνόμιο της παραγωγής της οποίας καταστρατηγείται προς μεγάλη έκπληξη των Ελλήνων αγροτών με τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου (CETA) μεταξύ Καναδά και Ε.Ε. έχοντας επίσης ως παράπλευρη απώλεια και τη μείωση της τιμής του γάλακτος. Δήλωσε ευθαρσώς ότι η προσαρμοστική ικανότητα των κτηνοτρόφων έχει όρια και αυτό είναι κάτι που πρέπει σοβαρά να λάβουν υπόψη οι κυβερνώντες (παρόντες και μελλοντικοί) πριν η κραυγή αγωνίας που τώρα εκπέμπουν με ηρεμία μετατραπεί σε κραυγή αγανάκτησης.

Αναφερόμενος ειδικότερα στο συνεταιριστικό κίνημα, ο κύριος Πρίντζος είπε ότι, παρότι αυτό κατέρρευσε στην ουσία, υπάρχουν υγιείς συνεταιρισμοί με παράδειγμα τον ΑΣ Βόλου που παρά την κρίση, καταγράφει 10% ετησίως αύξηση στον τζίρο, στον όγκο πωλήσων και στα κέρδη, πληρώνει εγκαίρως τις υποχρεώσεις του, συμπαρίσταται στα μέλη του και οι κτηνοτρόφοι του απολαύουν των υψηλότερων τιμών για το γάλα που παράγουν και οι μισθοί των 130 εργαζομένων δεν μειώθηκαν. Σημείωσε δε ότι τα λεγόμενά του περί του ΑΣ Βόλου δεν αποτελούν διαφήμιση, αλλά παράδειγμα προς μίμηση και από άλλους. Αναφέρθηκε επίσης στην αναμφισβήτητη συμβολή του συνεταιριστικού κινήματος στη βελτίωση του αγροτικού τομέα αλλά και στα τραγικά λάθη που το στιγμάτισαν και το οδήγησαν τελικά στην κατάρρευση και τα οποία πρέπει να επωμιστούν από κοινού Πολιτεία και συνεταιριστές με το ποσοστό που αρμόζει στην κάθε πλευρά. Πρότεινε στην Πολιτεία να υιοθετήσει ορθολογικές πολιτικές που θα αφήνουν ελεύθερο το συνεταιριστικό κίνημα και ανέφερε την πρωτοβουλία πολλών συνεταιριστών για τη σύσταση της ΣΑΣΟΕΕ που θα προάγει τη διαφάνεια, την ανεξαρτησία από κομματικές παρεμβάσεις και θα συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του αγροτικού κινήματος.

Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες της χαμηλής αγροτικής παραγωγής κατά τον Αθανάσιο Τσιοτίνα, Πρόεδρο του Αγροτικού Κτηνοτροφικού Συνεταιρισμού Αρκαδίας "Η ΕΝΩΣΗ": ο πρώτος η έλλειψη η εθνικής στρατηγικής, ο σχεδιασμός της οποίας θα πρέπει να εκτείνεται σε χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον δεκαπενταετίας, και ο δεύτερος και σημαντικότερος το υψηλό κόστος της αγροτικής παραγωγής. Έφερε ως παράδειγμα τη μείωση της τιμής των λιπασμάτων κατά 25% την περίοδο 09/2015-09/2016 σε ευρωπαϊκό επίπεδο έναντι της αύξησης κατά 1% στην Ελλάδα την ίδια περίοδο, τα φυτοφάρμακα που διατίθενται σε τιμές χαμηλότερες κατά 70% στην Ιταλία και 60% στην Ισπανία σε σύγκριση με την εγχώρια αγορά, και τα λιπάσματα που στην Πορτογαλία διατίθενται σε τιμές χαμηλότερες κατά  80% και στην Ιταλία κατά 65%. Αυτές οι διαφορές καθαυτές, κατά τον κύριο Τσιοτίνα, εκμηδενίζουν τις αρχές περί ισότητας στην εφαρμογή της ΚΑΠ και ενδυναμώνουν το καθεστώς της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων και στον αγροτικό τομέα. Πρόταση του κυρίου Τσιοτίνα είναι η κάθετη αύξηση της μεταποίησης. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ανέφερε ο συνεταιρισμός του τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 2016 έκανε εξαγωγές κάστανου σε μια μεγάλη ιταλική εταιρεία μεταποίησης, η οποία μέσα σε 4 μόλις ημέρες διέθετε το μεταποιημένο προϊόν στα ελληνικά σουπερμάρκετ σε τιμή 400% υψηλότερη από την τιμή αγοράς της πρώτης ύλης [κάστανου]. Επεσήμανε επίσης ότι η υπερφορολόγηση αποτελεί αίτιο αύξησης της παραοικονομίας αντί για αίτιο αύξησης των δημοσίων εσόδων και η αυξημένη γραφειοκρατία αποτελεί τροχοπέδη της επιχειρηματικότητας.

Όσον αφορά τους συνεταιρισμούς, σημείωσε ότι τα όποια λάθη δεν πρέπει να δημιουργούν την εντύπωση ότι όλοι οι συνεταιρισμοί λειτουργούν με λανθασμένες αρχές, ότι ο συνεταιρισμός οφείλει να παρεμβαίνει προς όφελος του παραγωγού-μέλους και ότι η συνεχής αλλαγή του συνεταιριστικού νόμου αποδεικνύεται καταστροφική για τη λειτουργία των συνεταιρισμών.

Χρήστος Γιαννακάκης, Πρόεδρος, Κοινοπραξία Συνεταιρισμών Νομού Ημαθίας
Νίκος Δασκαλάκης, Πρόεδρος, Ένωση Αγροτών Συνεταιρισμού Ιεράπετρας, Περιφερειακός Σύμβουλος (Περιφέρεια Κρήτης), Εντεταλμένος σε ζητήματα Πρωτογενούς Τομέα
Μισαήλ Καραστέργιος, Προϊστάμενος Πρώτων Υλών και Υλικών Συσκευασίας, Αθηναϊκή Ζυθοποιία
Μάρκος Καφούρος, Πρόεδρος, Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων - Santo Wines
Απόστολος Κλοντζάρης, Γενικός Διευθυντής, Τομέας Επιστήμης Γεωργίας, Bayer για Ελλάδα και Κύπρο
Πολύδωρος Ξενικάκης, Εμπορικός Διευθυντής, GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ Α.Ε.
Δρ. Γεώργιος Ντούτσιας, Πρόεδρος, Διεπαγγελματική Οργάνωση Επιτραπέζιας Ελιάς (ΔΟΕΠΕΛ)

Εκτός των προαναφερομένων από τον συντονιστή, στη συζήτηση αναφέρθηκαν και θέματα όπως η ανάπτυξη συνεργειών με εκπαιδευτικούς φορείς και ιδρύματα για την εντατικοποίηση της έρευνας και τη διασύνδεσή της με την παραγωγή ακολουθώντας επιτυχημένα παραδείγματα άλλων χωρών, η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στις διαδικασίες παραγωγής, η τόνωση των εξαγωγών, οι συνέργειες του αγροδιατροφικού κλάδου με άλλους οικονομικούς κλάδους (π.χ. τουρισμός, εστίαση) και στόχο την ανάδειξη της αξίας των τοπικών γεωργικών προϊόντων, η συμβολαιακή γεωργία. «Κλειδί» για την επόμενη μέρα του πρωτογενούς τομέα είναι, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, οι συνέργειες μεταξύ κλάδων, καθώς αποτελεί πεποίθηση ότι μόνον έτσι θα υπάρξουν τα μέγιστα αποτελέσματα.

Ο Χρήστος Γιαννακάκης, Πρόεδρος της Κοινοπραξίας Συνεταιρισμών Νομού Ημαθίας, χαρακτήρισε ως σύνθετο το πρόβλημα της μειωμένης στρεμματικής απόδοσης και της μειωμένης αγροτικής παραγωγικότητας στην Ελλάδα και εστίασε στους εξής παράγοντες: έλλειψη δομημένου παραγωγικού συστήματος που πρέπει να ξαναστηθεί σε μια επιχειρηματική και πιο εμπορική βάση πλέον και να λειτουργεί με κανόνες όπως σε άλλα κράτη, Ολλανδία και Ισραήλ για παράδειγμα, διακοπή διασύνδεσης έρευνας και παραγωγής ή/και έλλειψη έρευνας λόγω μη επαρκούς υποστήριξής της, παλιού τύπου καλλιεργητικές μέθοδοι, κατάρρευση συνεταιριστικών δομών, έλλειψη εξαγωγικού συστήματος, αυξημένο κόστος παραγωγής. Αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη σύστασης μεγάλων μονάδων που να μπορούν να αντέξουν το βάρος της ανταγωνιστικότητας στις αγορές του εξωτερικού και βάσισε τις προτάσεις του στην εμπειρία χρόνων στις εξαγωγικές δραστηριότητες του συνεταιρισμού που ηγείται.

Όσον αφορά το συνεταιριστικό κίνημα, τόνισε ότι το βάρος της αποτυχίας κάποιων συνεταιρισμών δεν μπορεί να αποδίδεται μόνον στους νόμους, αλλά και στους συνεταιρισμούς, και δήλωσε πεπεισμένος ότι μια έντιμη αυτοκριτική μπορεί να δώσει τις βάσεις για την επανίδρυση του συνεταιριστικού κινήματος και την αναδόμηση του ελληνικού παραγωγικού συστήματος.

Στο ερώτημα εάν η κοινωνική επιχειρηματικότητα μπορεί να αποτελέσει έναν επιπλέον τρόπο ανάπτυξης του αγροδιατροφικού τομέα ο κύριος Γιαννακάκης εξέφρασε την άποψη ότι τα οφέλη είναι περιορισμένα καθώς μοντέλα καλλιέργειας που χρησιμοποιούν υπολείμματα καλλιεργειών ως πρώτη ύλη για άλλες δεν μπορούν να καλύψουν μεγάλες ανάγκες καταναλωτών ή να παρέχουν υψηλό εισόδημα στους αγρότες, δηλαδή αποδεικνύονται μικρού οικονομικού ενδιαφέροντος παρότι υπάρχουν κάποια επιτυχημένα παραδείγματα και στην Ελλάδα.

Ο Νίκος Δασκαλάκης, Πρόεδρος της Ένωσης Αγροτών Συνεταιρισμού Ιεράπετρας και Περιφερειακός Σύμβουλος της Περιφέρειας Κρήτης, Εντεταλμένος σε ζητήματα Πρωτογενούς Τομέα, θεώρησε ότι η απόδοση ευθυνών είναι το πρώτο βήμα, αλλά τα συνεταιριστικά, συνεργατικά σχήματα πρέπει να προχωρήσουν τάχιστα στα επόμενα βήματα για να ανατραπεί η παρούσα κατάσταση προς όφελος όλων. Διεύρυνε το πλαίσιο του ζητήματος της μειωμένης στρεμματικής απόδοσης και το έθεσε ως ζήτημα μειωμένης οικονομικής απόδοσης ανά στρέμμα και μιλώντας ειδικότερα για τα κηπευτικά, τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες και το ελαιόλαδο θεωρεί ότι τα προβλήματα εντοπίζονται στο μη δομημένο παραγωγικό σύστημα, την έλλειψη γενικής κατεύθυνσης προϊοντικής πολιτικής, την έλλειψη έρευνας, την ανάγκη αναδιοργάνωσης των καλλιεργητικών μεθόδων, την ανάγκη αύξησης της μεταποίησης και της εμπορίας, τη μείωση κόστους παραγωγής. Προς επίρρωση των λεγομένων του έδωσε και συγκεκριμένα παραδείγματα με στοιχεία από την περιοχή της Κρήτης. Επεσήμανε ότι μερικές φορές δεν μπορούν να ακολουθηθούν καλές πρακτικές άλλων χωρών, γιατί πολύ πιθανώς να μην υπάρχουν εξ ορισμού οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή τους στην Ελλάδα και ανέφερε τη μη δυνατότητα εφαρμογής της μοντέλου υδροπονίας των Κάτω Χωρών στην Κρήτη λόγω έντονου ζητήματος έλλειψης υδάτων.

Ο κύριος Δασκαλάκης έκανε επίσης συγκεκριμένες προτάσεις ως εξής: οι αγρότες να λειτουργούν σε συνεταιριστικά ή μεγάλου μεγέθους συνεργατικά σχήματα για καλύτερα αποτελέσματα, να αναληφθούν στοχευμένες δράσεις με εξαγωγικό προσανατολισμό, να δημιουργηθεί φορέας φορέα εισροών σε μια κατεύθυνση μείωσης του κόστους παραγωγής και να δημιουργηθεί φορέας εκροών σε μια κατεύθυνση που να αποκτήσει το προϊόν την αξία που πρέπει. Επίσης, για να εκμεταλλευθεί η Ελλάδα την πρόκληση ικανοποίησης των αυξημένων αναγκών σε αγροδιατροφικά προϊόντα που προδιαγράφονται σύμφωνα με μελέτες διεθνών ινστιτούτων, θα πρέπει να επιλέξει σε ποια προϊόντα και ποιους τομείς θα δώσει βάρος και για τούτο απαιτείται ένας κεντρικός αλλά και περιφερειακός κεντρικός σχεδιασμός και επίσης ανάπτυξη μεγάλων συνεργατικών σχημάτων που με την παραγωγή τους θα μπορούν να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες σε αγροδιατροφικά προϊόντα.

Ο Μισαήλ Καραστέργιος, Προϊστάμενος Πρώτων Υλών και Υλικών Συσκευασίας στην Αθηναϊκή Ζυθοποιία, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα οφέλη της συμβολαιακής γεωργίας ως μια win-win πρακτική μεταξύ της εταιρείας του και του παραγωγού, η οποία συμβάλλει επιπροσθέτως στην οικονομία με την αύξηση της προστιθέμενης αξίας του βυνοποιήσιμου κριθαριού. Η Αθηναϊκή Ζυθοποιία δραστηριοποιείται στον χώρο της γεωργίας από το 1963 και στον χώρο της συμβολαιακής καλλιέργειας από τη δεκαετία των 1980, αλλά το 2008 δημιούργησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα συμβολαιακής καλλιέργειας που σιγά σιγά πέτυχε τον στόχο της παραγωγής ελληνικής μπύρας με τη χρήση 100% βυνοποιήσιμου κριθαριού που παράγεται στην Ελλάδα από Έλληνες παραγωγούς.

Ο κύριος Καραστέργιος συνόψισε τα οφέλη των παραγωγών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ως εξής: οι παραγωγοί γνωρίζουν την τιμή διάθεσης του προϊόντος τους από την εποχή της σποράς, έχουν πίστωση στον σπόρο με αποτέλεσμα την αντιμετώπιση προβλήματος ρευστότητας που παρατηρείται έντονο και στον αγροτικό χώρο, η εταιρεία παρέχει στους παραγωγούς ποικιλίες που ελέγχονται εκ των προτέρων για καλύτερα αποτελέσματα παραγωγής, η εταιρεία απορροφά πλήρως την παραγωγής εφόσον φυσικά καλύπτει τις προϋποθέσεις της που είναι εκ των προτέρων γνωστές, οι παραγωγοί υποστηρίζονται από γεωπόνους της εταιρείας καθ' όλη τη διάρκεια της παραγωγής, ενώ επιπροσθέτως από το 2011 τους παρέχεται εκπαίδευση σε εξειδικευμένες γνώσεις παραγωγής βυνοποίησιμου κριθαριού σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και από το 2014 εξειδικευμένα σεμινάρια για τη σωστή καλλιέργεια του βυνοποιήσιμου κριθαριού σε συνεργασία με την Αμερικανική Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης που ευρύτερο στόχο έχουν την «εκπαίδευση» των αγροτών στην εκμετάλλευση του κριθαριού ως πρώτη ύλη για μεταποίηση αντί για χρήση του μόνο για αγρανάπαυση μετά την καλλιέργεια του σιταριού. Η ευρεία αποδοχή του προγράμματος συμβολαιακής γεωργίας βυνοποιήσιμου κριθαριού από τους αγρότες καταδεικνύει εμπράκτως την εμπέδωση της νέας φιλοσοφίας καλλιέργειας κριθαριού στην Ελλάδα.

Με ιδιαίτερη περηφάνια αναφέρθηκε στο «μικρό θαύμα» της Σαντορίνης στον αγροτικό τομέα ο Μάρκος Καφούρος, Πρόεδρος της Ένωσης Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων - Santo Wines, και μετέφερε μηνύματα αισιοδοξίας περιγράφοντας τις καλές πρακτικές που ακολούθησε ο συνεταιρισμός αλλά και το νησί γενικότερα αναπτύσσοντας δράσης συνέργειες μεταξύ αγροτικού κλάδου και άλλων κλάδων της τοπικής οικονομίας, όπως ο τουρισμός και η γαστρονομία. Ο πρώτος στόχος του συνεταιρισμού ήταν να αποτελέσει υπόδειγμα λειτουργίας συνεταιριστικής επιχείρησης αναγνωρισμένη ακόμη και από την ΕΕ με κριτήρια οικονομοτεχνικά, εκμεταλλευόμενος όλα τα προγράμματα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, αναπτύσσοντας συνεργασίες με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας για έρευνα και χρησιμοποιώντας την επιστημονική γνώση και την εμπειρία χρόνων με τρόπο σύγχρονο και αποτελεσματικό. Ο δεύτερος στόχος ήταν η αύξηση της αναγνωρισιμότητας των θηραϊκών προϊόντων μέσω συνεδρίων και η προσπάθεια ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τελικά το κρασί, η φάβα και η ντομάτα «θεσμοθετήθηκαν» ως ΠΟΠ προϊόντα της θηραϊκής γης με πιστοποιημένα «διαβατήρια» ποιότητας, ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας για τις αγορές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ο τρίτος στόχος ήταν η δημιουργία του μεγαλύτερου οινοτουριστικού κέντρου της Ελλάδας με 400.000 επισκέψεις ανά έτος και αποτέλεσμα το μικρό νησί του Αιγαίου με ναυαρχίδα της οικονομίας του τον τουρισμό να έχει συγχρόνως έναν ισχυρό πρωτογενή τομέα με πρότυπες καλλιέργειες, εξαγωγικό προσανατολισμό, οφέλη για το σύνολο της θηραϊκής κοινωνίας και τόνωση του τουριστικού προϊόντος καθαυτό καθώς αναπτύσσει πολυδιάστατα τον οινοτουρισμό προβάλλοντας παράλληλα τον πολιτισμό, την ιστορία και τη γαστρονομία της Σαντορίνης. Κλείνοντας ο κύριος Καφούρος συνέστησε σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας να χτίσουν ταυτότητα με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής.

Παίρνοντας τη σκυτάλη ο Απόστολος Κλοντζάρης, Γενικός Διευθυντής του Τομέα Επιστήμης Γεωργίας στη Bayer για Ελλάδα και Κύπρο, μετέφερε τη συζήτηση από το αναπτυξιακό μοντέλο του οινοτουρισμό στο γενικότερο του αγροτουρισμού ως ευκαιρία ανάπτυξης του αγροτικού τομέα μέσω συνεργειών με άλλους οικονομικούς κλάδους. Η Bayer υποστηρίζει ενεργά αυτή την προσέγγιση και το αποδεικνύει έμπρακτα με την πρόσφατη συμφωνία συνεργασίας με τον ξενοδοχειακό Όμιλο Grecotel για την απορρόφηση της τοπικής αγροτικής παραγωγής από τα ξενοδοχεία στη βάση ενός μοντέλου win-win για όλους τους εμπλεκόμενους, δηλαδή διασφάλιση διάθεσης της παραγωγής σε καλύτερες τιμές για τους παραγωγούς, αύξηση αναγνωρισιμότητας των ελληνικών προϊόντων, αύξηση προστιθέμενης αξίας του τουριστικού προϊόντος του ομίλου, ενίσχυση γενικότερα των τοπικών κοινοτήτων σε ένα πλαίσιο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Η δραστηριότητα αυτή καλύπτει μια από καιρό διεγνωσμένη ανάγκη των ξενοδοχείων να προσφέρουν φρέσκα κηπευτικά στους πελάτες τους την οποία κάλυπταν μέσω εισαγωγών σε πολλές περιπτώσεις αντί να εκμεταλλεύονται την τοπική παραγωγή υψηλής ποιότητας. Ο κύριος Κλοντζάρης τόνισε ότι η προσπάθεια της Bayer δεν σταματάει βάζοντας τις ορθές και λογικές πρακτικές, αλλά υποστηρίζει και τον αγρότη συνολικά με ολοκληρωμένα προγράμματα φυτοπροστασίας, υπηρεσίες παρεχόμενες από γεωπόνους, εγκατάσταση μοντέλων πρόβλεψης ασθενειών με στόχο την πρόληψη αυτών και τόνισε ότι απώτερος στόχος είναι να ανοίξει τις αγορές του εξωτερικού, εκτός της εγχώριας, για τα αγροτικά προϊόντα.

Ο Πολύδωρος Ξενικάκης, Εμπορικός Διευθυντής της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ Α.Ε., επικεντρώθηκε στην πορεία του αγροτικού προϊόντος όταν φεύγει από τον παραγωγό και πηγαίνει στην αγορά διάθεσής του χωρίς όμως να σημειώνει τις αναμενόμενες επιδόσεις εμφάνισης και ανταγωνιστικότητας στα ράφια των σουπερμάρκετ εντός και εκτός Ελλάδος. Σύμφωνα με τον κύριο Ξενικάκη, αυτό οφείλεται στην έλλειψη συσπείρωσης των παραγωγών ώστε να εμφανίζουν μια ισχυρή και ενιαία εικόνα των ομοειδών προϊόντων στις αγορές και να αντιμετωπίζουν τη συσπείρωση που παρατηρείται στο λιανεμπόριο. Το πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί με την οργάνωση της παραγωγής και των παραγωγών σε ισχυρούς πυρήνες με δομή και ως επιτυχημένα παραδείγματα ανέφερε τις συνεργατικές δομές του αγροτικού τομέα της Βόρειας Ευρώπης αλλά και τον Συνεταιρισμό Βόλου. Όσον αφορά τις εξαγωγές, εντόπισε έλλειψη εθνικής στρατηγικής και στοχευμένου μάρκετινγκ.

Την κατάσταση στον κλάδο της επιτραπέζιας ελιάς που διατίθεται ως παραδοσιακό προϊόν έδωσε ο Γεώργιος Ντούτσιας, Πρόεδρος της Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Επιτραπέζιας Ελιάς (ΔΟΕΠΕΛ), η οποία εμφανίζεται καλύτερη σε επίπεδο οικονομικής στρεμματικής απόδοσης καθώς επιτυγχάνει καλύτερες τιμές διάθεσης στις αγορές σε σχέση με άλλα αγροτικά προϊόντα και επίσης δεν υπολείπεται σε σημεία διάθεσης στο εξωτερικό καθώς αποτελεί κατεξοχήν εξαγωγικό προϊόν από τα τέλη 19ου αι. και αρχές 20ού αι. (εξάγονται περίπου 170 εκατ. τόνοι ανά έτος). Η Ελλάδα είναι η 4^η παραγωγός χώρα επιτραπέζιας ελιάς και η 2^η εξαγωγική μετά την Ισπανία. Όσον αφορά τη νομοθεσία ΠΟΠ, ο κύριος Ντούτσιας τη θεωρεί επαρκή, άλλωστε ακολουθεί κανονισμούς της Ε.Ε., απλώς υπάρχουν παρανοήσεις μερικές φορές στην Ελλάδα. Υπάρχουν 11 είδη επιτραπέζιας ελιάς (ελιές Καλαμάτας και Χαλκιδικής) που έχουν γίνει ΠΟΠ εκ των οποίων μόνο τα 2 κινούνται εμπορικά.

Rafi Dayan, ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος, Green 2000 Ltd
Σπυρίδων Μάμαλης, Πρόεδρος Δ.Σ. ΓΕΩΤ.Ε.Ε.
Θωμάς Μπαρτζάνας, Διευθυντής Ερευνών, Ινστιτούτο Βιο-οικονομίας & Αγροτεχνολογίας, Εθνικό Κέντρο Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ)
Saverio Romeo, Principal Analyst, Beecham Research, Visiting Fellow, CIMR Birkbeck College, London

Στην τεχνολογία και την καινοτομία που μπορούν να μειώσουν το κόστος παραγωγής, να αυξήσουν τις θέσεις εργασίας, να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα του πρωτογενούς τομέα και να διευκολύνουν την εργασία των απασχολούμενων στον αγροτικό κλάδο επικεντρώθηκε η συζήτηση του τρίτου πάνελ. Αναπτύχθηκαν καλές πρακτικές που ακολουθούν σε έργα τους άλλες χώρες, όπως τα θερμοκήπια από γυαλί, η χρήση ρομποτικής, οι εφαρμογές Internet of Things, οι αισθητήρες που τοποθετούν στα ζώα, οι οποίες αποτελούν ενδιαφέρουσες προτάσεις και για Έλληνες επαγγελματίες αγρότες.

Ο Rafi Dayan, ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της διεθνούς εταιρείας Green 2000 Ltd, η οποία εξειδικεύεται σε θέματα σχεδιασμού, εγκατάστασης, παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, καθώς και διαχείρισης αγροτικών έργων, εξέφρασε την αισιοδοξία του για το μέλλον του αγροτικού κλάδου στην Ελλάδα και πρότεινε την ίδρυση κέντρων εκμάθησης αγροτοδιατροφικού τομέα για τις αγροτικές περιοχές που θα συμβάλουν στην έρευνα και ανάπτυξη. Σε αυτό το πλαίσιο, ανέπτυξε το μοντέλο και κυρίως τη φιλοσοφία του κέντρου εκμάθησης και εκπαίδευσης στα πρότυπα που έχει λειτουργήσει σε άλλες αγορές, αναφέροντας τα σημαντικά πλεονεκτήματα που αποφέρει στους παραγωγούς. Ο κύριος Dayan με εμπειρία 45 ετών στον αγροτικό τομέα εστίασε όχι μόνον στη σημαντικότητα της εμπειρίας και της τετχνογνωσίας αλλά και στον τρόπο υλοποίησης των έργων από την εταιρεία του περιγράφοντας επιτυχημένες πρακτικές και έργα που έχουν υλοποιηθεί σε όλο τον κόσμο.

Με ποιους τρόπους μπορεί το Internet of Things να βοηθήσει τους παραγωγούς και στη συμβολή της γεωργίας ακριβείας στις καλλιέργειες εστίασε στην παρουσίασή του ο  Saverio Romeo, Principal Analyst, Beecham Research, Επισκέπτης Διδάσκων και Ερευνητής στο Birkbeck College του Λονδίνου. Τόνισε ότι πρέπει η γη να χρησιμοποιηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αξηθεί η παραγωγικότητα χωρίς καμία έκπτωση όμως στην ποιότητα των παραγομένων προϊόντων. Λύσεις, όπως αυτές που ο κύριος Romeo παρουσίασε, δεν είναι ακριβές και παρέχονται από εταιρείες ελληνικές και ευρωπαϊκές, ενώ ο ίδιος τόνισε ότι υπάρχουν αρκετά ενδιαφέρουσες ελληνικές εταιρείες που ειδικεύονται στον χώρο της αγροτεχνολογίας.

Ο Σπυρίδων Μάμαλης, Πρόεδρος Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε., εξήρε ιδιαιτέρως τον ρόλο των γεωτεχνικών στη διάδοση της τεχνολογίας και της εφαρμογής της στον πρωτογενή τομέα, καθώς ουσιαστικά ο ιδιωτικός τομέας και κυρίως το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο αντικατέστησε το extension service στις γεωργικές εφαρμογές οι οποίες αποτελούν βασικό συστατικό μιας επιτυχημένης πολιτικής καθώς θεωρείται και έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι συνδέουν την έρευνα και την καινοτομία με την παραγωγή. Η αγορά σήμερα υιοθετεί την τεχνολογία αυξάνοντας την παραγωγικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των γεωργικών εισροών και προς επίρρωση της θεωρίας υπάρχουν σήμερα πολλά επιτυχημένα παραδείγματα και στην πράξη. Το ΥπΑΑΤ προσδοκά να εφαρμόσει το σύστημα παροχής γεωργικών συμβουλών που φαίνεται πολλά υποσχόμενο και με γενναία χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, αλλά, κατά τον κύριο Μάμαλη, αυτό δεν μπορεί να υποκαταστήσει τα extension services. Τόνισε επίσης τη συμβολή της έρευνας και της καινοτομίας στη μείωση του κόστους παραγωγής και στην αύξηση της εμπορευσιμότητας και της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων, ενώ σημείωσε το εύρος λύσεων που προτείνουν οργανισμοί και ερευνητικά κέντρα.

Ο Θωμάς Μπαρτζάνας, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Βιο-οικονομίας & Αγροτεχνολογίας του Εθνικό Κέντρο Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), αναφέρθηκε στην πλατφόρμα καινοτομίας αγροδιατροφής που ανέπτυξε η Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας σκοπός της οποίας είναι η σύσφιξη σχέσεων συνεργασίας μεταξύ ερευνητικών και παραγωγικών φορέων του πρωτογενούς τομέα και στόχο να θεσπίσουν από κοινού ερευνητικές δραστηριότητες. Ο κύριος Μπαρτζάνας, ο οποίος λειτουργεί ως συντονιστής της εν λόγω πλατφόρμας, διαπίστωσε στην πράξη ότι η πλατφόρμα υποστηρίχθηκε με προθυμία από παραγωγικούς και μεταποιητικούς φορείς του πρωτογενούς τομέα οι οποίοι ήρθαν σε εποικοδομητική επαφή με τους ερευνητικούς φορείς με αποτέλεσμα να έχουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ενσωμάτωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στην παραγωγική διαδικασία επιλύοντας υπαρκτά προβλήματα. Επίσης, ο κύριος Μπαρτζάνας δεν θεωρεί ότι το μοντέλο αγροτικής παραγωγής στην Ελλάδα χρήζει αλλαγών, αλλά πρέπει όμως να δοθεί σημασία όχι μόνον στην αύξηση της παραγωγής αλλά και στην αύξηση του κέρδους του  παραγωγού, ενώ δήλωσε αισιόδοξος ότι στο μέλλον η τεχνολογία θα μπορέσει να συμβάλει την προστιθέμενη αξία του αγροτικού προϊόντος.

Τάσος Αντωνίου, Συνεταιρισμός Βοσκών Λιβαδίου Ολύμπου - «ΒΟΣΚΟΣ»
Χρήστος Αποστολόπουλος, Πρόεδρος, Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Γαλακτοκομικών Προϊόντων (ΣΕΒΓΑΠ)
Νικόλαος Βαλλής, Πρόεδρος, Αγροτικός Συνεταιρισμός Ροβιών
Αντώνης Γραβάνης, Διευθυντής Αγροτικών Προϊόντων-Τροφίμων & Ποτών, Enterprise Greece
Ιωάννης Καμπούρης, Καθηγητής-Συγγραφέας, Πρόεδρος  E-LA-WON
Νικόλαος Κουτλιάμπας, Πρόεδρος, ΑΣΟΠΕΠ Βελβεντού
Γεώργιος Οικονόμου, Γενικός Διευθυντής, Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποίησης Ελαιολάδου (ΣΕΒΙΤΕΛ)
Παναγιώτης Πεβερέτος, Πρόεδρος, Σύνδεσμος Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ)

Ζητήματα που μπήκαν στο τραπέζι της συζήτησης του τέταρτου πάνελ ήταν αυτά που απασχολούν τον κλάδο της πρωτογενούς παραγωγής γενικότερα, αλλά και ειδικότερα της κτηνοτροφίας, όπως οι χαμηλές τιμές διάθεσης των προϊόντων ΠΟΠ, το υψηλό κόστος παραγωγής και ο αθέμιτος ανταγωνισμός που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες παραγωγοί. Οι συμμετέχοντες επιχειρηματολόγησαν υπέρ της ποιότητας των ελληνικών προϊόντων, της μετατροπής ορισμένων καλλιεργειών σε βιολογικές, όπως το ελαιόλαδο, με στόχο την περαιτέρω ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων και έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην προσέλκυση νέων ανθρώπων στην πρωτογενή παραγωγή χωρίς να εκφράσουν ιδιαίτερη ανησυχία από την υπερπαραγωγή χωρών που στοχεύουν στη μαζική κατανάλωση, ειδικά σε ό,τι αφορά γαλακτοκομικά προϊόντα.  Κοινό τόπο αποτέλεσε η άποψη ότι η Ελλάδα με κανένα προϊόν δεν μπορεί να ανταγωνιστεί άλλες χώρες σε ποσότητα, αλλά σε ποιότητα έχει προβάδισμα. Έκρουσαν δε τον κώδωνα του κινδύνου για ορισμένους τομείς όπως η κτηνοτροφία αναφερόμενοι τόσο στα φαινόμενα των ελληνοποιήσεων όσο και στη γήρανση του ανθρώπινου δυναμικού.

Τη δυναμική που διέπει τον συνεταιρισμό του μετέδωσε ο Τάσος Αντωνίου, ως Πρόεδρος του Συνεταιρισμού Βοσκών Λιβαδίου Ολύμπου – «ΒΟΣΚΟΣ» αλλά και ως αιγοπροβατοτρόφος 4^ης γενιάς στην κατεξοχήν κτηνοτροφική περιοχή Λιβαδίου Ελασσόνας. Περιέγραψε λιτά πώς τα μέλη του συνεταιρισμού είδαν την κρίση στο αιγοπρόβειο γάλα το 2006 (τιμή από 1 ευρώ στα 0.80) ως ευκαιρία για την ίδρυση του συνεταιρισμού το 2007. Ενσωμάτωσαν στις γνώσεις τους και την εμπειρία της λειτουργίας των ομάδων παραγωγών του εξωτερικού, έβαλαν προσωπικά κεφάλαια, την αισιοδοξία τους για το νέο εγχείρημα και εκμεταλλευόμενοι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής τους (π.χ. υψόμετρο 1200 μέτρα) αλλά και σκληρή δουλειά το 2010 είχαν δικό τους τυροκομείο και σήμερα παραγωγή 1200 τόνων γάλακτος και τζίρο ενός εκατομμυρίου ευρώ. Στόχος είναι η μονάδα να συνεχίσει την αναπτυξιακή πορεία, να προσελκύσει κι άλλους παραγωγούς της περιοχής και να παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας. Τόνισε ότι αναγνωρίζουν τις δυσκολίες και θεωρούν ότι τα προβλήματα του κλάδου γενικότερα πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, αλλά ο πρωτογενής τομέας έχει δυναμική και μπορεί με συλλογική προσπάθεια, σωστή οργάνωση, εργατικότητα και προστασία των προιόντων του να έχει αναπτυξιακή πορεία.

Ο Χρήστος Αποστολόπουλος, Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Γαλακτοκομικών Προϊόντων (ΣΕΒΓΑΠ) εξήγησε γιατί τα ελληνικά γαλακτομικά προιόντα δεν κάνουν τη διαφορά στις εξαγωγές παρότι ο κλάδος γαλακτοκομίας δεν είναι νέος από πλευράς παραγωγής και η ελληνική γαλακτοβιομηχανία δεν υπολείπεται των γαλακτοβιομηχανιών της Ευρώπης και των αναπτυγμένων χωρών είτε σε επίπεδο ποιότητας προϊόντος είτε σε κόστος παραγωγής και εστίασε κυρίως στη φέτα και το γιαούρτι. Κατά τον κύριο Αποστολόπουλο, τα αίτια εστιάζονται στο ότι οι εξαγωγές δεν γίνονται συστηματικά αλλά κατ’ ανάγκην κυρίως, δηλαδή όχι βάσει στρατηγικής με εξαγωγικό προσανατολισμό, αλλά όταν η εγχώρια αγορά δεν απορροφά το προϊόν με αποτέλεσμα το προϊόν στην αγορά του εξωτερικού να μην πετυχαίνει την υψηλότερη δυνατή τιμή (παράδειγμα η φέτα που διατίθεται σε τιμές που απέχουν από τα στάνταρντ ενός ΠΟΠ προϊόντος). Διευκρίνισε τη διαφορά μεταξύ branding και αναγνωρισιμότητας ενός προιόντος λόγω ΠΟΠ και, καθώς τα ελληνικά προϊόντα στερούνται αυτής της θεσμικής αναγνωρισιμότητας, έχουν να αντιμετωπίσουν τον αθέμιτο ανταγωνισμό των παρόμοιων προιόντων στο ίδιο ράφι. Για τα ελληνικά γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα και γιαούρτι) αυτό είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού και όχι η υπερπαραγωγή προιόντων χαμηλού κόστους από διακρατικά κοινοπρακτικά σχήματα που στοχεύουν στη μαζική κατανάλωση.

Την εμπειρία του στην παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς, τις δυσκολίες που συνάντησε και τον τρόπο που τις αντιμετώπισε κατέθεσε ο Νικόλαος Βαλλής, Πρόεδρος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ροβιών. Ο Συνεταρισμός Ροβιών ξεκίνησε το 1982 να συλλέγει τις ελιές των μελών του, να τις μεταποιεί, να τις συσκευάζει και να τις διαθέτει στην αγορά της Ιταλίας σε βαρέλια και μετά 10 χρόνια στην αγορά της Αγγλίας σε συσκευασία σε βαζάκια όπου και σημείωσε μεγάλη επιτυχία λόγω χαμηλού ανταγωνισμού με τεράστια αύξηση του τζίρου. Το 2000 ο ανταγωνισμός αυξήθηκε κυρίως από την εσωτερική αγορά που παρήγαγε προιόν με χαμηλότερο κόστος (λόγω μεταποίησης στη Βουλγαρία) και έτσι έχασε μεγάλο μεγάλο μερίδιο της αγοράς του εξωτερικού. Για την αντιμετώπιση αυτής της δυσκολίας το 2006 ο Συνεταιρισμός ξεκίνησε τη βιολογική καλλιέργεια της ελιάς και αυτό άνοιξε σταδιακά νέους δρόμους και σε αγορές του εξωτερικού εκτός Ευρώπης. Ο κύριος Βαλλής προτείνει τη βιολογική γεωργία για την ανάδειξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών των ελληνικών προϊόντων και ειδικότερα για την ελαιοκαλλιέργεια θεωρεί ότι είναι εύκολο να μετατραπεί σε βιολογική και να αναδείξει τα μοναδικά ευεργετικά για την υγεία συστατικά του προιόντος της ελιάς.

Αισιόδοξος για το μέλλον των ελληνικών εξαγωγών δήλωσε ο Αντώνης Γραβάνης με την εμπειρία του στην  Enterprise Greece ως Διευθυντής Αγροτικών Προϊόντων-Τροφίμων & Ποτών που υποστηρίζει την προώθηση ελληνικών αγροτικών προϊόντων στις ξένες αγορές. Τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές είναι θετικές, ακόμη και το 2016, και στόχος του οργανισμού είναι να ενισχυθεί περαιτέρω αυτό το θετικό momentum μέσω στοχευμένων ενεργειών όπως  διοργάνωση εθνικής συμμετοχής στις μεγαλύτερες εκθέσεις στον κόσμο, προετοιμασία ξένων αγορών ώστε οι έλληνες εξαγωγείς για να ανταγωνιστούν επάξια στον απαιτητικό παγκόσμιο στίβο, οργάνωση επιχειρηματικών αποστολών και b2b συναντήσεων. Μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα είναι πολύ καλά, σημειώνεται διαρκής αύξηση της εξωστρέφειας και το μέλλον διαφαίνεται πολύ αισιόδοξο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν δυσκολίες ή αρνητικά στοιχεία. Τα ισχυρά στοιχεία είναι ότι έλληνας επιχειρηματίας έχει τη δυνατότητα να σταθεί επάξια στον παγκόσμιο στίβο και η ποιότητα των ελληνικών αγροτικών προϊόντων τα οποία είναι με διαφορά τα καλύτερα μαζί με τα ιταλικά.

Για ακόμη καλύτερα αποτελέσματα και για την εδραίωση των αγροτικών προϊόντων στις αγορές του εξωτερικού ο κύριος Γραβάνης προτείνει: Α) στόχευση σε αγορές που μπορούν να πληρώσουν τα ελληνικά προϊόντα τα οποία είναι premium, απευθύνονται σε συγκεκριμένο καταναλωτικό κοινό και έχουν υψηλότερη τιμή. Η Ελλάδα δεν μπορεί και δεν πρέπει να κατακτήσει όλες τις αγορές, και η αύξηση των εξαγωγών δεν πρέπει να στηριχθεί στην αύξηση του όγκου, αλλά της προστιθέμενης αξίας, γιατί η ελληνική παραγωγή εξ ορισμού δεν μπορεί να καλύψει μεγάλες καταναλωτικές ανάγκες, ενώ αντιθέτως το ελληνικό προιόν μπορεί να επιτύχει υψηλότερες τιμές λόγω ποιότητας. Β) Στρατηγικό σχέδιο με συγκεκριμένες δράσεις, χρονοδιάγραμμα, συνέπεια  και υπομονή για την επίτευξη των στόχων. Γ) Ισχυρή συλλογική προσπάθεια και συνεργασία. Δ) προσοχή στην εκμετάλλευση της καινοτομίας ώστε να μην επισκιάσει τη μοναδικότητα, την ιδιαιτερότητα και τη «λάμψη» του ελληνικού προϊόντος.

Η συλλαγογραφική απόδοση της ελληνικής λέξης «έλαιον» στη γραμμικής γραφή Β, που επέλεξε ο συγγραφέας-καθηγητής και Διευθύνων Σύμβουλος της E-LA-WON Γιάννης Καμπούρης ως τίτλο για την εταιρεία του, ήταν φυσικό να τραβήξει την προσοχή του συντονιστή και των συμμετεχόντων αρχικώς. Στη συνέχεια όμως ο κύριος Καμπούρης έδωσε με τρόπο συνοπτικό αλλά σαφή τη φιλοσοφία της E-LA-WON που παράγει και εξάγει προϊόντα με συγκριτικό πλεονέκτημα ―εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, μονοποικιλιακό μέλι και προσφάτως γεύσεις πέστο―, εφαρμόζει το δημιουργικό μάρκετινγκ των πολλαπλών αισθήσεων για την προώθησή τους το οποίο μάλιστα προσαρμόζει στις τοπικές διατροφικές συνήθειες και την κουλτούρα των αγορών που  απευθύνεται, και ασπάζεται τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης του καταναλωτή από το σχολείο. Για τούτο διοργανώνουν επισκέψεις σε σχολεία και γνωρίζουν στους μαθητές, και κατ’ επέκταση στις οικογένειές τους, όχι αποκλειστικά τα προιόντα της εταιρείας τους αλλά γενικότερα τα ελληνικά αγροδιατροφικά προϊόντα και τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής. Από τον επόμενο χρόνο η εκπαίδευση θα επεκταθεί και εκτός ελληνικής επικράτειας στις ελληνικές κοινότητες ευρωπαϊκών χωρών, όπως Βέλγιο, Ολλανδία, Αγγλία και Γερμανία. Ο κύριος Καμπούρης ασπάζεται επίσης την άποψη και άλλων ομιλητών στο συνέδριο ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να κατακτήσει τις αγορές του εξωτερικού με την ποσότητα της παραγωγής αλλά με την ποιότητα των αγροδιατροφικών προιόντων της επιλέγοντας βέλτιστες πρακτικές, καινοτομία και συνεργατικές δράσεις.

Τις εμπειρίες και τις γνώσεις του στο τιμόνι του ΑΣΟΠΕΠ Βελβεντού που μετρά εφέτος έναν αιώνα λειτουργίας μοιράστηκε ο νυν Πρόεδρος Νικόλαος Κουτλιάμπας. Υπέρμαχος της ποιότητας, του διαφοροποιημένου μάρκετινγκ και της ικανοποίησης των πελατών με προιόντα που εκείνοι θέλουν και της φιλοσοφίας του συνεργατισμού και της συλλογικότητας, την οποία μάλιστα θεωρεί και επιλογή-μονόδρομο για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Όσον αφορά τον συνεταιριστικό χώρο, σημείωσε ως σημαντικότερα προβλήματα την Πολιτεία και τον μεμονωμένο παραγωγό που δημιουργεί αθέμιτο ανταγωνισμό στην αγορά, αλλά και την κακή φήμη τους στον επιχειρηματικό κόσμο και την κοινωνία εξαιτίας της αμαύρωσης της εικόνας του θεσμού λόγω κακοδιαχείρισης των προσώπων που ασκούσαν διοίκηση, λέγοντας χαρακτηριστικά «καταστρέψαμε τους θεσμούς για να μείνουν ατιμώρητα τα πρόσωπα» και βέβαια αυτό δεν συμβαίνει μόνον στον συνεταιριστικό χώρο. Ευτυχώς αυτή τη στιγμή υπάρχουν συνεταιρισμοί, όπως ο ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού, που έχουν αναπτυξιακή πορεία και οι οποίοι βοηθούν και άλλους για να ξαναγίνουν βιώσιμες μονάδες. Ο κύριος Κουτλιάμπας τόνισε επίσης τη δυναμική που μπορούν να προσφέρουν τα καλά παραδείγματα και οι επιτυχημένες πρακτικές που πρέπει να επικοινωνούνται ευρέως.

Με πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις διάνθισε τη συζήτηση ο Γεώργιος Οικονόμου, Γενικός Διευθυντής στον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποίησης Ελαιολάδου (ΣΕΒΙΤΕΛ). Η παραγωγή του ελληνικού ελαιόλαδου είναι πλεονασματική και δεν μπορεί να απορροφηθεί ούτε από την εγχώρια αγορά, ούτε από τις εξωγωγές του τυποποιημένου προϊόντος. Ως εκ τούτου το 1/3 περίπου της παραγωγής αγοράζεται χύμα από μεγάλους οίκους της Ιταλίας κυρίως και προσφάτως και της Ισπανίας, χωρίς έτσι να θεωρείται όμως ότι προσφέρει στο ισοζύγιο εξαγωγών. Ο κύριος Οικονόμου στο σημείο αυτό έκανε και μία σημαντική διευκρίνιση ότι εάν οι οίκοι αυτοί δεν αγόραζαν το ελληνικό ελαιόλαδο ως πρώτη ύλη, τότε αυτό δεν θα μπορούσε να απορροφηθεί από καμία αγορά, εφόσον δεν έχουμε αναπτύξει τους κατάλληλους μηχανισμούς. Ο ρόλος του ΣΕΒΙΤΕΛ είναι να μετατρέψει την αγορά του ελαιόλαδου που είναι ανώνυμη σε επώνυμη και να αυξήσει την παρουσία του τυποποιημένου ελληνικού ελαιόλαδου στις διεθνείς αγορές. Σημαντικό εμπόδιο προς αυτή την κατεύθυνση είναι το υψηλό κόστος παραγωγής. Το ελληνικό ελαιόλαδο αυτή τη στιγμή είναι εγκλωβισμένο μεταξύ του ισπανικού που έχει πολύ χαμηλή τιμή και του ιταλικού που έχει πολύ μεγάλη φήμη. Για να αυξηθεί η αναγνωρισιμότητα και να επικοινωνηθεί η υπεραξία της ποιότητας του ελληνικού ελαιολάδου χρειάζεται συλλογική προσπάθεια, ενίσχυση στον χώρο του μάρκετινγκ, θέση στις μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων του εξωτερικού και όχι μόνον στις περιοχές που υπάρχει ελληνική διασπορά και μάλιστα με υψηλή τιμή, πάταξη της χύμα διακίνησης καθώς ακόμη και στην εγχώρια αγορά η διακίνηση τυποποιημένου ελαιολάδου είναι μόλις το 1/10 της εγχώριας παραγωγής και δημιουργεί πρόβλημα όχι μόνον στις βιομηχανίες ελαιολάδου, στους τυποποιητές και στους διακινητές αλλά και στους ελαιοπαραγωγούς στην ουσία.

Τον κώδωνα του κινδύνου για το παρόν και περισσότερο για το μέλλον της κτηνοτροφίας έκρουσε ο Παναγιώτης Πεβερέτος, Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ), τονίζοντας τη σημαντικότητά της όχι μόνον ως αυτόνομο κλάδο αλλά και μέσω της συνεργασίας της με άλλους κλάδους της οικονομίας και τεκμηριώνοντας με αριθμούς τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Η κτηνοτροφία απορροφά το 1/3 της φυτικής παραγωγής της χώρας, συμβάλλει στη μεταποίηση καθώς τα προϊόντα της χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό για μεταποίηση, απασχολεί μέσω των παράπλευρων δραστηριοτήτων της μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Τα σημαντικότερα προβλήματα είναι ο γηρασμένος πληθυσμός που δεν ανανεώνεται με νέους κτηνοτρόφους, αποχώρηση ενεργών κτηνοτρόφων λόγω ηλικίας με αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού, μικρές μονάδες που αδρανοποιούνται λόγω της αποχώρησης των ενεργών υπερηλίκων κτηνοτρόφων, ελληνοποιήσεις κρέατος και γάλακτος που ανταγωνίζονται τα αμιγώς ελληνικά προιόντα στην τιμή παρότι είναι αμφιβόλου ποιότητας. Με την ιδιότητα του Προέδου του ΣΕΚ έκανε προτάσεις για την επίλυση αυτών των προβλημάτων ως εξής: Συνεπής  και αυστηρός έλεγχος για την καταπολέμηση των ελληνοποιήσεων, παροχή πραγματικών κινήτρων για την προσέλκυση νέων στο επάγγελμα, λήψη ουσιαστικών μέτρων από την Πολιτεία για την υποστήριξη του κλάδου και έθεσε στη διάθεση της Πολιτείας το «Πλαίσιο Εθνικής Ανασυγκρότησης για την Κτηνοτροφία» που συνέταξε ο Σύνδεσμος. Επίσης τόνισε ότι ο ΣΕΚ δεν αποτελεί όργανο των κτηνοτρόφων με τη στενή έννοια του όρου αλλά συμβάλλει στη ανάπτυξη της ελληνικής κτηνοτροφίας γενικότερα μέσω έρευνας σε συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, προάγει την καινοτομία με απτά αποτελέσματα, συμβάλλει στην οικοδόμηση συνεργασιών μεταξύ των κτηνοτρόφων, συμβάλλει στην προσπάθεια διαιώνισης των φυλών και γενετικής βελτίωσης.