Τις πολλαπλές διαστάσεις του χώρου της υγείας εξαιτίας της εμπλοκής πολλών παραμέτρων με εξίσου σημαίνουσα βαρύτητα (κοινωνικές, οικονομικές, αναπτυξιακές, επιστημονικές, επιχειρηματικές) σημείωσε στην εισαγωγική ομιλία του ο Γενικός Διευθυντής της Ναυτεμπορικής Γιάννης Περλεπές και διευκρίνισε ότι η διάσταση που διαμορφώνει τη θεματολογία του παρόντος συνεδρίου είναι η επιχειρηματική, καθώς από πολλούς θεωρείται ότι ο κλάδος της υγείας θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης, που θα μετουσιώνει το κοινωνικό αγαθό και τις ανάλογες υπηρεσίες σε παραγωγό εθνικής υπεραξίας. Σ' αυτή τη βάση, οι αναπτυξιακές προοπτικές του φαρμάκου και των υπηρεσιών υγείας, οι ευκαιρίες επιχειρηματικότητας που ενδεχομένως δημιουργούνται, οι τρόποι με τους οποίους μπορούν οι φορείς που συνδέονται με τον κλάδο της Υγείας να συμμετέχουν εποικοδομητικά στην υλοποίηση των κυβερνητικών αναπτυξιακών πολιτικών και οι πολιτικές μέσω των οποίων το κράτος μπορεί να υποστηρίξει τις δικές τους επιχειρηματικές προσπάθειες θα απασχολήσουν τους ομιλητές του συνεδρίου. Ο κύριος Περλεπές, κλείνοντας, εξέφρασε την ελπίδα ότι ο συγκερασμός των διαφορετικών οπτικών θα συμβάλει στη δημιουργία μιας νέας εικόνας για την επιχειρηματικότητα στον χώρο της υγείας και θα δώσει την αφορμή να διαλευκανθούν θέματα που για το ευρύ κοινό δεν είναι ίσως απολύτως κατανοητά. Ο Γενικός Διευθυντής της Ναυτεμπορικής δεν παρέλειψε να εκφράσει τις ευχαριστίες του προς όλους αυτούς που πρόθυμα συνέβαλαν στη διοργάνωση του συνεδρίου, ήτοι τους χορηγούς, τον Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας και την Πανελλήνια Ένωση Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) που το έθεσαν υπό την αιγίδα τους, όπως και την ομάδα εργασίας.

Την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου κήρυξε ο Υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης, Δημήτρης Παπαδημητρίου, με την επισήμανση του μεγάλου ειδικού βάρους του κλάδου υγείας και φαρμάκου στην οικονομία με συνολική δαπάνη που υπερβαίνει τα 15 δισ. ευρώ, η οποία αντιστοιχεί στο 8,3% του ΑΕΠ της χώρας έναντι του 9% που είναι ο μέσος όρος των χωρών - μελών του ΟΟΣΑ. Αναφέρθηκε επίσης στα μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης και τις πολλές ευκαιρίες επένδυσης που προσφέρουν στον τομέα της υγείας οι υφιστάμενες κοινωνικές ανάγκες που προκαλούνται από την οικονομική και δημογραφική κρίση, αλλά και τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις. Ειδικότερα για τον κλάδο του φαρμάκου, σημείωσε ότι κατατάσσεται στην 8η θέση μεταξύ των 24 κλάδων της μεταποίησης για το 2014, ενώ η προστιθέμενη αξία του εκτιμάται στο 4% της μεταποίησης συνολικά. Ο κύριος Παπαδημητρίου εξέφρασε την ικανοποίησή του από την υψηλή ανταγωνιστικότητα του ελληνικού φαρμάκου στο εξωτερικό, τις εξαγωγικές επιδόσεις της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας (το φάρμακο κατείχε τη 2^η θέση μεταξύ των κορυφαίων εξαγώγιμων ελληνικών προϊόντων για το 2015), αλλά και από τη συμβολή του στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας το 2016. Για να αποτελέσει όμως ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας πραγματικό μοχλό ανάπτυξης θα πρέπει να ολοκληρωθεί το νομοθετικό πλαίσιο που ενθαρρύνει και προωθεί την ανάπτυξη κλινικών μελετών, αλλά και να διαμορφωθεί σταθερό οικονομικό περιβάλλον χωρίς ξαφνικές αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων. Ο Υπουργός Οικονομίας & Ανάπτυξης διαβεβαίωσε την ελληνική φαρμακοβιομηχανία, ότι η Πολιτεία θα της προσφέρει εκσυγχρονισμένο θεσμικό πλαίσιο για τη διεξαγωγή κλινικών μελετών και θα παρέχει κίνητρα στις ελληνικές και ξένες φαρμακοβιομηχανίες να παράγουν φάρμακα στη χώρα μας, ενώ ζήτησε τη δέσμευση εκ μέρους των πολυεθνικών ότι τα επόμενα 4 χρόνια θα διενεργηθούν στην Ελλάδα κλινικές μελέτες που θα αποφέρουν τουλάχιστον 1 δισ. ευρώ, ενώ παράλληλα θα υλοποιηθούν και επενδύσεις στην παραγωγή και συσκευασία φαρμάκων.

Τους άξονες της τουριστικής πολιτικής της κυβέρνησης που σχεδιάστηκε με στόχο «365 ημέρες τον χρόνο τουρισμό» απαρίθμησε η Υπουργός Τουρισμού Έλενα Κουντουρά, ως εξής: 1) η επιμήκυνση της περιόδου, 2) το άνοιγμα νέων αγορών, 3) η ανάδειξη νέων ελληνικών προορισμών, 4) η ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού και 5) η προσέλκυση νέων επενδύσεων με επίκεντρο τον βιώσιμο τουρισμό και την ποιότητα. Στη συνέχεια, η κυρία Κουντουρά έδωσε στοιχεία για τα αποτελέσματα από την υλοποίηση της προαναφερόμενης πολιτικής, τα οποία συνοψίζονται σε αύξηση της ετήσιας τουριστικής ανάπτυξης ύψους 7% (διπλάσια του παγκόσμιου μέσου όρου), σε προσέλκυση 4 εκατομμυρίων περισσοτέρων διεθνών αφίξεων και σε αύξηση του τουρισμού πολυτελείας κατά 10%, ενώ δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι τα ίδια υψηλά επίπεδα θα διατηρηθούν και το τρέχον έτος, καθώς οι προκρατήσεις έχουν ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Η Υπουργός Τουρισμού σημείωσε και τη σημασία του θεματικού τουρισμού για τις τοπικές κοινωνίες εκτός της εθνικής οικονομίας και ανέφερε μερικές από τις δράσεις για περαιτέρω προώθηση του θεματικού τουρισμού και ειδικότερα του τουρισμού υγείας και ευεξίας. Συγκεκριμένα, για την ενίσχυση του ιατρικού τουρισμού, σε όλα τα είδη του, η κυρία Κουντουρά τόνισε ότι το Υπουργείο Τουρισμού είναι σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για τη θεσμοθέτηση κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, με τους αρμόδιους φορείς στην Ελλάδα για την ανάπτυξη και την υλοποίηση κοινής στρατηγικής για πιο επωφελή αποτελέσματα, ενώ συγχρόνως διερευνώνται δυνατότητες συνεργασίας και με άλλα κράτη.

Ο Σταμάτης Βαρδαρός, Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας και εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας, αναφέρθηκε στον νόμο για τους ανασφάλιστους και στην παρέμβαση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, η οποία προβλέπει άμεσα τη σύσταση 239 Τοπικών Μονάδων Υγείας, την ενεργοποίηση του οικογενειακού γιατρού και του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας, τη δημιουργία συστήματος ηλεκτρονικών παραπομπών, συγκροτημένες δράσεις πρόληψης και αγωγής υγείας στον σχολικό πληθυσμό, στους χώρους εργασίας και σε χώρους που συναθροίζονται τα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα. Ο κύριος Βαρδαρός τόνισε ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση λειτουργεί ως υποκατάστατο επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής και οπωσδήποτε συνιστά αναπτυξιακή παρέμβαση, η οποία συμβάλλει στην αύξηση του κοινωνικού μισθού, ενισχύει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και δημιουργεί προϋποθέσεις τόνωσης της ενεργού ζήτησης, ενώ παράλληλα σε μάκρο επίπεδο αξιοποιεί την επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό, σε ιατρικό προσωπικό και άλλους επαγγελματίες υγείας που υλοποιείται από την Πολιτεία μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος.

Με τη διαπίστωση ότι, παρότι όλοι είναι υπέρ της άποψης ότι ο κλάδος της υγείας μπορεί να συνεισφέρει στην αναπτυξιακή αντεπίθεση και ανασυγκρότηση, στην πραγματικότητα βρισκόμαστε σε ένα ομιχλώδες και νεφελώδες τοπίο, άρχισε την ομιλία του ο Τομεάρχης Υγείας και Βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας Βασίλης Οικονόμου. Δεν παρέλειψε επίσης να τονίσει την αδυναμία του κυβερνητικού παράγοντα να παρέχει το κατάλληλο πλαίσιο στον κλάδο της υγείας ώστε να συνεισφέρει στην οικονομική και αναπτυξιακή ανασυγκρότηση της χώρας, αλλά και τη μεροληψία σε κάθε σχεδιασμό της κυβέρνησης υπέρ του δημόσιου τομέα που δεν προσφέρει στο ελάχιστο τις υπηρεσίες που οφείλει. Ο κύριος Οικονόμου σχολιάζοντας τα όσα ανέφεραν οι προλαλήσαντες σχετικά με τον ιατρικό τουρισμό, επεσήμανε ότι, για να αποδώσει τα προσδοκώμενα, χρειάζεται θεσμικό πλαίσιο, σύστημα, διαφάνεια, λειτουργία και καθαρούς όρους. Τέλος, ο Τομεάρχης Υγείας της Ν.Δ. έδωσε το πλαίσιο προώθησης του ιατρικού τουρισμού που σχεδιάζει η Αντιπολίτευση και το οποίο συνοψίζεται στις εξής 6 δράσεις: 1) αξιοποίηση των τριτοβάθμιων νοσοκομείων της χώρας και του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, 2) αποκαταστατικός και ιατρικός τουρισμός σε συνεργασία με κέντρα αποκατάστασης με ξενώνες και ξενοδοχεία, 3) ιατρικός τουρισμός εξωσωματικής και υποβοηθούμενης γονιμοποίησης σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Κρήτη. 4) ξενοδοχεία και ξενώνες συνεργαζόμενα με κέντρα αιμοκάθαρσης σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη και Ρόδο, 5) λουτροπόλεις και κέντρα αποκατάστασης ειδικά για τον τουρισμό ομάδων ειδικών κατηγοριών και 6) οφθαλμολογική, δερματολογική, αισθητική και πλαστική χειρουργική. 

Τα νέα μέτρα για τη φαρμακευτική πολιτική μέσω της ψήφισης του τελευταίου πολυνομοσχεδίου, αφενός, ως γενική λογική βρίσκονται προς τη σωστή κατεύθυνση, αρκεί τα τεθέντα κριτήρια να τηρούνται για όλους με διαφάνεια, συνέπεια και συγκεκριμένο τρόπο, αφετέρου, χρήζουν σημαντικής επανεξέτασης και εξορθολογισμού ανέφερε ο Διευθύνων Σύμβουλος της Janssen Μάκης Παπαταξιάρχης. Την ίδια στιγμή ήταν επικριτικός όσον αφορά τον «μαθηματικό» τρόπο που επιβάλλονται αναγκαστικές εκπτώσεις (rebate) από τη φαρμακοβιομηχανία, αλλά και τη θεσμοθέτηση του ιδιαίτερα επιβαρυντικού clawback. Μάλιστα το νέο ενοποιημένο rebate εκτιμάται ότι θα επιβαρύνει με επιπλέον 100-140 εκατ. ευρώ τη φαρμακοβιομηχανία, ενώ το rebate για την εισαγωγή ενός νέου φαρμάκου από 5% πενταπλασιάστηκε αγγίζοντας το 25%. Υπό αυτό το πρίσμα, η βιομηχανία φαρμάκου, εγχώρια και μη, η οποία αντανακλά το 3,5% του ΑΕΠ καλείται να επιστρέψει το 60% της αξίας της, σημείωσε ο κύριος Παπαταξιάρχης, ενώ δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι δεν υπάρχουν κίνητρα για τη διεξαγωγή κλινικών μελετών, με ένα μεγάλο ποσοστό από τις σχετικές επενδύσεις να επιστρέφει στο ελληνικό δημόσιο.

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Janssen Ελλάδος τόνισε ότι το φάρμακο αδίκως «ποινικοποιείται» στη συνείδηση των πολιτών και μέσω των κυβερνητικών πολιτικών, καθώς η αύξηση του ορίου ηλικίας σε ποσοστό 1,2% και η επιστροφή των καρκινοπαθών στην εργασία τους σε ποσοστό που αγγίζει το 75% οφείλονται αποκλειστικά στα νέα φάρμακα, ενώ η φαρμακοβιομηχανία «τιμωρείται» με το κόστος υλοποίησης των κοινωνικών πολιτικών της Πολιτείας τη στιγμή που προσφέρει δωρεάν 1 στα 4 φάρμακα του ΕΟΠΥΥ και το 1 στα 3 φάρμακα των νοσοκομείων. Κλείνοντας, ο κύριος Παπαταξιάρχης δήλωσε ευθαρσώς ότι, παρά τις δυσμενείς συνθήκες και τις όποιες αντιξοότητες, ακόμη κι αν έρθει κάποια στιγμή το τέλος της Ιστορίας λόγω συγκεκριμένων πολιτικών και οικονομικών επιλογών, σύμφωνα με τον Φουκουγιάμα, αυτό δεν θα είναι και το τέλος της επιχειρηματικότητας, ούτε της συμβολής της φαρμακοβιομηχανίας στην υγιή ανάπτυξη, στην ανάπτυξη στην υγεία και στην υγεία του ασθενούς λέγοντας επί λέξει: «Ο Έλληνας ασθενής είναι εκεί και μας περιμένει, και εμείς είμαστε εδώ επιμένοντας, ενάντια σε όλα αυτά, να του δώσουμε το φάρμακό του, αυτό ακριβώς που πρέπει να έχει, τη στιγμή που πρέπει να το έχει.».

Συντονισμός: Γιάννης Περλεπές, Γενικός Διευθυντής, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ

Η διττή ιδιότητα του φαρμάκου, ως κοινωνικό αγαθό και ως καταναλωτικό εμπορεύσιμο προϊόν, και τα οφέλη που προκύπτουν από την εξέλιξη του φαρμάκου που υποστηρίζει την υγεία και το προσδόκιμο ζωής, καθώς και τα οφέλη από την επιχειρηματική εκμετάλλευση του φαρμάκου ως «προϊόν» που συμμετέχει είτε άμεσα είτε έμμεσα στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας και ως εκ τούτου στο αναπτυξιακό πορτφόλιο της χώρας μας, ήταν ο βασικός άξονας της συζήτησης της 1^ης Ενότητας, την οποία συντόνισε ο Γενικός Διευθυντής της Ναυτεμπορικής Γιάννης Περλεπές.

Ο συντονιστής έδωσε το πλαίσιο της συζήτησης με βάση τα εξής επιμέρους θέματα: α) Υπό ποιες προϋποθέσεις και με ποιες πολιτικές είναι δυνατόν να δημιουργηθούν αναπτυξιακές ωφέλειες και γι’ αυτούς που παράγουν ή διαθέτουν στην εσωτερική ή και εξωτερική αγορά το φάρμακο, αλλά και για την Πολιτεία; β) Εάν υπάρχουν εμπόδια για την εξέλιξη της αναπτυξιακής διάστασης του προϊόντος «φάρμακο», ποια είναι αυτά και με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να ξεπεραστούν; γ) Πολλές φορές έχει διατυπωθεί δημόσια η διάθεση να στηριχθεί η εγχώρια φαρμακοβιομηχανία, στην πράξη όμως έχει υπάρξει ουσιαστική στήριξη; δ) Τι είδους νομοθετική πρωτοβουλία θα έπρεπε να αναλάβει η Κυβέρνηση και προς ποια κατεύθυνση; ε) Υπάρχουν παραδείγματα/best case practices από χώρες του εξωτερικού που θα μπορούσε να ακολουθήσει η χώρα μας;

Ένα από τα σημαντικά προβλήματα της χώρας, κατά τον Βασίλη Αραχωβίτη, Δικηγόρο με εξειδίκευση σε θέματα Υγείας, Νομοθετικά και Business, αλλά και Συντονιστή στην Επιτροπή Σοφών του Galien Think Tank Greece, είναι η έλλειψη αντανακλαστικών προς τις αλλαγές που συμβαίνουν σε μίκρο και μάκρο επίπεδο και η υιοθέτηση καταστροφικών πολιτικών σε βασικούς τομείς, όπως η υγεία. Όσο για την ανάπτυξη στην υγεία, για να υπάρξουν ουσιώδη αποτελέσματα είναι απαραίτητη η συνεργασία των δύο καθ’ ύλην αρμόδιων υπουργείων -του  Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης και του Υπουργείου Υγείας-, και όπως επί λέξει τόνισε ο κύριος Αραχωβίτης «Αν δεν υπάρχει κοινή δράση δεν υπάρχει καμία περίπτωση να μιλάμε για ανάπτυξη και υγεία. Ούτε μία στο εκατομμύριο!». Επίσης, ο κύριος Αραχωβίτης, πρότεινε τη θεσμοθέτηση ενός ειδικού γραμματέα κλινικών μελετών με νομοθετική αρμοδιότητα να συντονίζει τις δράσεις των εταιρειών και των καθ’ ύλην αρμόδιων φορέων προς διευκόλυνση όλων των εμπλεκομένων, αλλά και να άρει τα εμπόδια που προβάλλουν κάποιοι αρμόδιοι στηριζόμενοι σε προσωπικές αντιλήψεις και όχι με κριτήριο το γενικό όφελος.

Ο Ηλίας Γιαννόγλου, Β’ Αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), επεσήμανε ότι σε κάθε συζήτηση για νομοθετικές δράσεις θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι τα τελευταία χρόνια όλοι οι νόμοι περνούν από την έγκριση των θεσμών και ότι εάν δεν ξεφύγει η χώρα από αυτή τη διαδικασία και δεν βγει από το καθεστώς επιτροπείας, κανείς δεν μπορεί να μιλάει για ουσιαστική ανάπτυξη. Τόνισε επίσης ότι η χώρα πρέπει από τώρα να συντάσσει τα αναπτυξιακά της σχέδια για τη μετά τα μνημόνια εποχή, καθώς ο μοναδικός στόχος των θεσμών σε σχέση με την εξυγίανση του κυκλώματος του φαρμάκου μέχρι τώρα ήταν μόνο η μείωση των τιμών και καμία αναπτυξιακή πολιτική. Όσον αφορά στα γενόσημα, χαρακτήρισε αποτυχημένη τη μείωση των τιμών των γενοσήμων ως παράμετρο για την ενίσχυση της διείσδυσης αυτών στην αγορά φαρμάκου, αλλά και λανθασμένη την εικόνα για τα γενόσημα που έχει διαμορφώσει η κοινωνία συνολικά ως «φάρμακα δεύτερης διαλογής» που τα επιλέγουν όσοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν τα πρωτότυπα.

Στην πρωτοβουλία ίδρυσης του Φαρμακευτικού Φόρουμ του ΕΒΕΑ αναφέρθηκε συνοπτικώς αλλά πλήρως ο Γενικός Γραμματέας του EPhForT Δρ. Χάρης Λαμπρόπουλος. Το Φαρμακευτικό Φόρουμ ιδρύθηκε το 2012 με στόχο την ανάδειξη του φαρμάκου ως μοχλό ανάπτυξης είτε μέσω της ενθάρρυνσης παραγωγής σκευασμάτων από ξένες φαρμακευτικές εταιρείες σε ελληνικές γραμμές παραγωγής για αγορές του εξωτερικού, είτε μέσω της υποστήριξης διενέργειας κλινικών ερευνών στην Ελλάδα. Λειτουργεί ως θεσμοθετημένος σύμβουλος της Πολιτείας υπό την ομπρέλα του ΕΒΕΑ με συνεχείς και καθημερινές παρεμβάσεις προς τους αρμόδιους φορείς για την άρση εμποδίων, στρεβλώσεων και νόθευσης ανταγωνισμού στην αγορά, την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, την ενθάρρυνση της καινοτομίας και για οποιαδήποτε δράση αποβαίνει θετική για τα άτομα και την κοινωνία ευρύτερα. Ο Δρ. Λαμπρόπουλος σημείωσε ότι παρότι οι αρχικές προσδοκίες των ιδρυτικών μελών ήταν υψηλότερες, οι εξελίξεις της τελευταίας πενταετίας με την κρίση και τις δραστικές επεμβάσεις των θεσμών στις κυβερνητικές πολιτικές δεν ευνόησαν την επίτευξή τους.

Την αναγκαιότητα αλλαγής κουλτούρας στην παιδεία, την έρευνα, την κοινωνία, τον ακαδημαϊκό χώρο, τους επαγγελματίες κάθε χώρου -και εν προκειμένω της υγείας-, τους ασθενείς, τον επιχειρηματικό κόσμο έθεσε ως προαπαιτούμενο ανάπτυξης ο Χρήστος Λιονής, Καθηγητής Γενικής Ιατρικής & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αυτή η αλλαγή, αν και απαιτεί πολλά χρόνια να αποδώσει καρπούς, εκτός των άλλων θα «αποφορτίσει» τους Έλληνες από τον φανατισμό και το συναισθηματικό φορτίο και θα τους δείξει ένα άλλο τρόπο σκέψης, δράσης και εν τέλει προόδου. Ο κύριος Λιονής αναφέρθηκε επίσης στα οφέλη που θα επέλθουν από την εκμετάλλευση της αυτόχθονης γνώσης ή παραδοσιακής γνώσης κάθε τόπου που περνάει από γενιά σε γενιά και που μεταφέρεται μέσω άτυπων συστημάτων ανά τους αιώνες και που θα μπορούσε κάλλιστα να αποφέρει μεγάλα κέρδη, όπως έγινε και σε άλλες χώρες.

Την εμπειρία του από τον ελληνικό φαρμακευτικό χώρο όντας στο τιμόνι του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, αλλά και από τον ευρωπαϊκό ως εκπρόσωπος των Ελλήνων φαρμακοποιών στα working groups και στις εκτελεστικές επιτροπές της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέθεσε ο Κωνσταντίνος Λουράντος, Πρόεδρος του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, και τάχθηκε απολύτως κατά της περικοπής δαπανών στο φάρμακο δηλώνοντας ότι «Και οι περικοπές στο θέμα του φαρμάκου αποκλειστικά και μόνο για να μειωθεί η φαρμακευτική δαπάνη είναι εγκληματική πράξη». Παράλληλα τόνισε ότι οι οικονομολόγοι απέτυχαν παταγωδώς να κατορθώσουν να αναπτύξουν υγιή και βιώσιμα συστήματα υγείας και οικονομίες κλίμακας στο φάρμακο γιατί επένδυσαν μόνο στις περικοπές, οι οποίες όμως δεν οδήγησαν στην αναμενόμενη μείωση της δαπάνης και φυσικά ούτε στην ανάπτυξη.

Ο κύριος Λουράντος κατέθεσε και μια προσωπική ανησυχία σχετικά με την ύπαρξη μιας «εσωτερικής τρόικας», εκτός της τρόικας των εταίρων, η οποία λειτουργεί προς όφελος λίγων και εκλεκτών. Τάχθηκε επίσης κατά των αλυσίδων φαρμακείων και της απελευθέρωσης του επαγγέλματος, υπέρ της απελευθέρωσης του ωραρίου λειτουργίας των φαρμακείων και όσον αφορά στα γενόσημα, δήλωσε ότι ο φαρμακοποιοί τα υπερασπίστηκαν, αλλά ο τρόπος προώθησής τους στην αγορά ήταν λανθασμένος και δεν πρόκειται ποτέ να φέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Την έλλειψη συνέχειας στην πολιτική που οδηγεί κάθε κυβέρνηση και κάθε υπουργό να φέρνει νέα μέτρα και νέα νομοθεσία, αφενός, και την επιτροπεία της τρόικας που απαιτεί άμεσα αποτελέσματα μόνο μέσα από οριζόντιες μειώσεις αφετέρου, θεωρεί ως υπαίτιες για την ανόρθωση εμποδίων και τη δημιουργία ανορθόδοξων καταστάσεων στον χώρο της υγείας ο Κωνσταντίνος Παναγούλιας, Αντιπρόεδρος της ΒΙΑΝΕΞ Α.Ε., και Αναπληρωτής Πρόεδρος στον Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ). Τόνισε δε ότι οι μεταρρυθμίσεις που οδηγούν σε ουσιαστικά αποτελέσματα, επωφελή για όλους, απαιτούν χρόνο, συνέπεια και αφοσίωση. Ο κύριος Παναγούλιας επεσήμανε ότι, παρότι η κυβέρνηση θεωρεί ότι η φαρμακοβιομηχανία έχει ακόμη περιθώρια επειδή αντεπεξέρχεται μέχρι στιγμής στις στυγερές οικονομικές απαιτήσεις που της επιβάλλονται, στην πραγματικότητα «ροκανίζει το μεδούλι της», καθώς η εικονική μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης επετεύχθη μέσω της μείωσης των τιμών με οριζόντια μέτρα και όχι με ορθολογικές μεθόδους και δομικές παρεμβάσεις με αποτέλεσμα το κόστος να μετακυληθεί από το κράτος στη φαρμακοβιομηχανία, στους ασθενείς και σε άλλους εμπλεκόμενους στην αλυσίδα της υγείας. Αποτέλεσμα αυτής της χωρίς στόχευση δραματικής συρρίκνωσης της φαρμακευτικής δαπάνης μέσω της μείωσης τιμών και της ταυτόχρονης επιβολής «ληστρικών» rebates και clawbacks, ήταν και η απώλεια 50.000 θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κλάδο του φαρμάκου. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο του ΣΦΕΕ, όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την είσοδο της φαρμακοβιομηχανίας σε καθοδική πορεία και σε φάση αποεπένδυσης -καταστάσεις που θα γίνουν πολύ δυσκολότερες στο μέλλον.

Ο Βασίλης Σερέτης, Πρόεδρος στον Σύνδεσμο Εταιρειών Φαρμάκων Ευρείας Χρήσης (ΕΦΕΧ), εξέφρασε τον  έντονο προβληματισμό του για τον κλάδο των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. με βάση τα όσα αναφέρονται σε σχετική πρόσφατη Υπουργική Απόφαση. Τόνισε ότι, με βάση μελέτες που διεξήχθησαν διεθνώς την τελευταία εικοσαετία, «κάθε δολάριο που επενδύεται στην υπεύθυνη αυτοφροντίδα και αυτοθεραπεία επιστρέφει στην κοινωνία 6 δολάρια» και επεσήμανε ότι η αυτοθεραπεία και η αυτοφροντίδα είναι, από δεκαετίες πλέον, ουσιαστικός πυλώνας ανάπτυξης και κοινωνικής φροντίδας, των κοινωνικών συστημάτων του ασφαλιστικού συστήματος, αλλά και του κοινωνικού συνόλου, στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Το μόνο που πρέπει να προσεχθεί, κατά τον κύριο Σερέτη, είναι το ότι οδηγίες για την αυτοφροντίδα και την αυτοθεραπεία πρέπει να  δίνονται μέσω της σωστής ενημέρωσης από τη φαρμακοβιομηχανία, αλλά και από τον ουσιαστικότατο ρόλο του φαρμακοποιού ο οποίος προωθεί αυτές τις υπηρεσίες.

Στην κλινική έρευνα αναφέρθηκε εκτενώς ο Σπύρος Φιλιώτης, Αντιπρόεδρος & Υπεύθυνος Κλινικής Έρευνας στον Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ) και Αντιπρόεδρος & Γενικός Διευθυντής στη Pharmaserve - Lilly S.A.C.I., ενώ δεν παρέλειψε να επισημάνει ότι η μεγαλύτερη προσφορά των φαρμακευτικών επιχειρήσεων είναι η διασφάλιση της παρουσίας των φαρμάκων στην αγορά. Ο κύριος Φιλιώτης ανέπτυξε συνοπτικά αλλά με σαφήνεια τι είναι η κλινική έρευνα, τόνισε ότι διέπεται από πάρα πολύ αυστηρούς κώδικες ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έτσι ο συμμετέχων ασθενής δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο, ενώ αντιθέτως έχει οφέλη για τον ασθενή, για τον γιατρό ερευνητή, για το σύστημα υγείας και για την οικονομία και κοινωνία εν γένει. Και τέλος, έχει άνω του 100% προστιθέμενη αξία για τη χώρα μας γιατί η Ελλάδα μέσω της κλινικής έρευνας παρέχει μια υπηρεσία στη φαρμακευτική εταιρεία, η οποία από την πλευρά της καταβάλλει χρήματα για να γίνει έρευνα, προσφέρει δωρεάν φάρμακα, εξετάσεις και περίθαλψη στους συμμετέχοντες ασθενείς.

Σήμερα στην Ελλάδα επενδύονται περίπου 100 εκατ. ευρώ για κλινική έρευνα, ενώ για το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών η αντίστοιχη επένδυση ανέρχεται στα 35 δισ. ευρώ. Έτσι, λοιπόν υπάρχουν πολλές δυνατότητες για την Ελλάδα και, παρότι ο δρόμος για να πετύχουμε καλά αποτελέσματα είναι μακρύς, μπορούμε να τον διανύσουμε με καλή συνεννόηση και συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Κι αυτό συνιστά προϋπόθεση γιατί η κλινική έρευνα είναι ένας πολύ περίπλοκος μηχανισμός που θέλει συνεργασία πολλών παικτών, αλλά απαιτεί και ένα σταθερό πολιτικό, επιχειρηματικό, φορολογικό προβλέψιμο σύστημα. Και επίσης είναι μια δραστηριότητα η οποία λαμβάνει χώρα σε ένα παγκόσμιο ανταγωνιστικό πεδίο, στο οποίο όλες οι χώρες θέλουν μερίδιο και για να είναι κάποιος αποτελεσματικός σ΄αυτό το πεδίο πρέπει να είναι καλός ποιοτικά -η Ελλάδα ευτυχώς το έχει αυτό. Θα πρέπει επίσης να είναι και πολύ γρήγορος γιατί στην ανάπτυξη του φαρμάκου όποιος προλάβει παίρνει τη μερίδα του λέοντος και πρέπει να έχει ανταγωνιστικό κόστος- τομέας όπου η Ελλάδα έχει να κάνει πολλές προσπάθειες ακόμη. Εφόσον συντρέχουν όλες αυτές οι προϋποθέσεις, τότε θα σημειωθεί και μάλιστα αρκετά γρήγορα, κατά τον κύριο Φιλιώτη, σημαντική αλλαγή.

1^ο Πάνελ: Υπηρεσίες ιδιωτικής υγείας

Συντονισμός: Αθανάσιος Π. Βοζίκης, Διευθυντής του Εργαστηρίου «Οικονομικών & Διοίκησης της Υγείας», Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης

«Θα προσεγγίσουμε ένα θέμα το οποίο μάλλον ακούγεται αιρετικό, για να μην πω εχθρικό, σε ένα περιβάλλον, όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά γενικότερα στον τομέα της επιχειρηματικότητας» είπε, αναφερόμενος χαριτολογώντας στη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην έναρξη της συζήτησης του πάνελ, ο συντονιστής του Αθανάσιος Π. Βοζίκης, Επίκουρος Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου «Οικονομικών & Διοίκησης της Υγείας», Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης. Και ευθύς αμέσως ζήτησε από τους συμμετέχοντες να καταθέσουν απόψεις και προσωπικές εμπειρίες για τους τρόπους με τους οποίους εμφανίζεται η επιχειρηματικότητα στον τομέα της υγείας και για τις προοπτικές που υπάρχουν για μελλοντικώς καλύτερα αποτελέσματα από τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα καθώς μέσω αυτής ακριβώς της συνεργασίας μπορούν να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα και των δύο τομέων. Είναι αλήθεια ότι στο μυαλό των περισσοτέρων, η έννοια της δραστηριότητας του ιδιωτικού τομέα σε συνεργασία με τον δημόσιο μάλλον πηγαίνει σε αυτό που ονομάζεται ιδιωτικοποίηση, παρότι στην πραγματικότητα μπορούν να υπάρχουν πεδία δραστηριοποίησης και συν-δραστηριότητας χωρίς όμως να διακυβεύεται η υγεία ως κοινωνικό αγαθό.

Με μια de profundis εξομολόγηση άρχισε την εισήγησή του ο Δρ. Γεώργιος Βιδάκης, Ιατρός Βιοπαθολόγος – Μικροβιολόγος και Πρόεδρος του Iatrica, αναφερόμενος στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λειτουργοί υγείας που προσπαθούν να συνδυάσουν το ιατρικό λειτούργημα με την επιχειρηματικότητα στο σημερινό περιβάλλον του χώρου της υγείας. Ο κύριος Βιδάκης παρουσίασε το εγχείρημα της Iatrica, που αποτελεί μια εναλλακτική επιχειρηματική προσπάθεια, στην οποία συμμετέχουν 170 εργαστηριακοί γιατροί, 145 μικροβιολόγοι και 25 ακτινολόγοι που προσφέρουν ποιοτικές, πιστοποιημένες, αλλά και προσωποποιημένες υπηρεσίες υγείας σε όλη την ελληνική επικράτεια, κάτω από την ομπρέλα της Iatrica που τους παρέχει τις υπηρεσίες ISO, πιστοποίησης, διαχείρισης αποβλήτων, εκπαίδευσης, επιμόρφωσης κ.ά. Είναι μια ιδιάζουσας μορφής συνεταιριστικού χαρακτήρα εταιρεία που, παρά τις συνθήκες, σημειώνει πρόοδο, έχει όραμα και θετικές σκέψεις αποτελώντας καινοτομία στον χώρο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης.

Την ανάγκη αναθεώρησης της οπτικής υπό την οποία διαμορφώνεται η πολιτική υγείας τόνισε καταρχάς ο Γιώργος Ι. Στάθης, Πρόεδρος στην Ελληνική Εταιρεία Management Υπηρεσιών Υγείας (ΕΕΜΥΥ), σε επίπεδο τεσσάρων αξόνων: Πρώτον, να γίνει κατανοητό ότι δεν υπάρχει δωρεάν υγεία καθώς η υγεία είναι μια παραγωγική διαδικασία με εισροές που έχουν κόστος  και εκροές υπηρεσιών των οποίων δεν ελέγχουμε την ποιότητα. Δεύτερον, η επίτευξη μιας εθνικής συμφωνίας σχετικά με το ύψος των δαπανών υγείας ή τουλάχιστον των δημοσίων δαπανών υγείας, αλλά και με τη δίκαιη κατανομή αυτών των δαπανών σε πρωτοβάθμια και σε δευτεροβάθμια υγεία. Τρίτον, η συνολική επαναδιατύπωση του πλαισίου στον χώρο της υγείας ξεκινώντας από την εκπαίδευση και την παραγωγή του ανθρώπινου δυναμικού, καταλήγοντας στην επαναδιατύπωση και στον εκσυγχρονισμό της ισχύουσας νομοθεσίας. Τέταρτον, καθορισμός  προτύπων ποιότητας και μεθοδολογίας μέτρησης των αποτελεσμάτων, δηλαδή των εκροών, πρότυπα τα οποία θα ισχύουν τόσο για το δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα.

Αισιόδοξος φάνηκε ο Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, Πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας και Δήμαρχος Αμαρουσίου Γιώργος Πατούλης, σύμφωνα με τον οποίο, ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας μπορούν και πρέπει να είναι συνεργάτες και όχι ανταγωνιστές καθώς ο δημόσιος τομέας χρειάζεται τον ιδιωτικό τομέα σε επίπεδο οικονομικών πόρων και υποδομών και ο ιδιωτικός τομέας χρειάζεται στον δημόσιο σε επίπεδο νομοθετικού πλαισίου, κανονισμών και σταθερού και φιλικού επιχειρηματικού πλαισίου. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί όταν ο κάθε τομέας αποδεχθεί μια σαφή καθαρή θέση και τις ευθύνες/αρμοδιότητες που προκύπτουν από τη θέση αυτή. Έτσι λοιπόν ο δημόσιος τομέας και με βάση την αρχή «η καλύτερη ποιότητα με το χαμηλότερο κόστος» μπορεί να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις και στο πλαίσιο της εθνικής συνεννόησης, για να υπάρχει συνέχεια στη νομοθεσία και τα μέτρα παρά τις όποιες κυβερνητικές αλλαγές. Ο ιδιωτικός τομέας επίσης, πρέπει να επενδύσει με αξιόμαχο τρόπο και κανόνες σε υποδομές και να δημιουργήσει νέο πλούτο, θέσεις εργασίας, ευκαιρίες ανάπτυξης, φορολογικά έσοδα και έτσι να αιματοδοτήσει τον δημόσιο τομέα. Ο κύριος Πατούλης δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στις προσπάθειες που κάνουν οι φορείς στους οποίους συμμετέχει που σε συνεργασία με άλλους αρμόδιους προβάλουν τον ιατρικό τουρισμό και επιδώκουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον επενδυτών και την υποστήριξη της ελληνικής Ομογένειας.

Τις αισιόδοξες απόψεις του για το πώς μπορούν οι ιδιωτικές κλινικές να συμβάλουν στην ανάπτυξη προσαρμοζόμενες στις νέες πρωτόγνωρες συνθήκες, μοιράστηκε με τους συμμετέχοντες ο Γρηγόρης Σαραφιανός, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ιδιωτικών Κλινικών (ΠΕΙΚ) και Μέλος ΔΣ της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ιδιωτικών Νοσοκομείων (UEHP). Κατά τον κύριο Σαραφιανό, οι ιδιωτικές κλινικές πρέπει να αλλάξουν το μείγμα των ασθενών προσελκύοντας ξένους ασθενείς, να εξασφαλίζουν τραπεζική ρευστότητα που είναι απαραίτητη για την ανανέωση του ιατρο-τεχνολογικού εξοπλισμού. Θα πρέπει να συντάσσονται με την πρόοδο της ιατρικής ενσωματώνοντας στη λειτουργία τους νέες θεραπευτικές μεθόδους, να υιοθετήσουν την πληροφορική μετατρέποντας τις κλινικές, όπως γίνεται σε όλη την Ευρώπη, σε smart hospitals, να επιδείξουν την απαιτούμενη εξωστρέφεια, να εξασφαλίσουν στον ασθενή βιωσιμότητα του συστήματος υγείας με μέτρα αποδοτικά διότι οι δαπάνες συνεχώς θα αυξάνονται όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, της υπογεννητικότητας, της ακριβής ιατρικής τεχνολογίας, των νέων φαρμάκων και των νέων θεραπειών, των όλο και ακριβότερων διαγνωστικών και θεραπευτικών μηχανημάτων, της αύξησης της ανεργίας που συνεπάγεται μείωση των εσόδων της κοινωνικής ασφάλισης. Ο κύριος Σαραφιανός τόνισε ότι η υγεία πρέπει να εξετάζεται ως συνάρτηση των αποτελεσμάτων σε σχέση με το κόστος και με έμφαση στην αποδοτικότητα.

Στην άμεση συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μέσω των ΣΔΙΤ και στα οφέλη που προκύπτουν και για τις δύο πλευρές αναφέρθηκε ο Απόστολος Τερζόπουλος, Σύμβουλος Διοίκησης στον Όμιλο ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ, δηλώνοντας καθαρά ότι τα ΣΔΙΤ στον τομέα της υγείας είναι ανάγκη και όχι πολυτέλεια. Η σύμπραξη μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στον ευαίσθητο κοινωνικά χώρο της υγείας μπορεί να αποδειχθεί επιτυχής, κατά τον κύριο Τερζόπουλο, εφόσον ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις του πολίτη, ήτοι ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, φθηνές ή δωρεάν υπηρεσίες υγείας και εύκολα προσβάσιμες όταν τις έχει ανάγκη, και σημείωσε ότι ο πολίτης δεν ενδιαφέρεται εάν ο πάροχος αυτών των υπηρεσιών είναι ο δημόσιος ή ο ιδιωτικός τομέας. Όσον αφορά στις ΣΔΙΤ στον χώρο της υγείας, κατά τον κύριο Τερζόπουλο, στέφθηκαν από αποτυχία από την αρχή της υλοποίησης τέτοιων έργων το 2009, και η αποτυχία αυτή οφείλεται σε δύο λόγους: πρώτον, γιατί υπάρχει διάχυτος ο φόβος ότι η σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στον χώρο της υγείας θα ξυπνήσει τον κακό δαίμονα ο οποίος θα κατασπαράξει το κοινωνικό κράτος, το κοινωνικό όφελος, το κοινωνικό αγαθό και, δεύτερον, γιατί στη χώρα μας όταν πάμε να εφαρμόσουμε κάτι καινούργιο ξεκινάμε πάντα από τα δύσκολα και όχι από τα εύκολα τα οποία μπορούν να υλοποιηθούν πιο ανώδυνα, πιο σύντομα και με άμεσα ορατά αποτελέσματα. Ως παράδειγμα έφερε το πρώτο ΣΔΙΤ που επιχειρήθηκε στον χώρο της υγείας το 2009 και αφορούσε την οικοδόμηση ενός παιδιατρικού νοσοκομείου στη Θεσσαλονίκη, εγχείρημα που τελικά κατέρρευσε πριν ακόμα καλά καλά ξεκινήσει, ενώ η προσπάθεια θα έπρεπε να ξεκινήσει από την παροχή απλών υπηρεσιών, όπως π.χ. η εκχώρηση των μη εκτελούμενων εξετάσεων από τα νοσοκομεία που κοστίζουν ακριβά στον ιδιωτικό τομέα, που θα μπορούσε να εφαρμοστεί πιλοτικά και χωρίς μακροχρόνια δέσμευση εκ μέρους του δημοσίου.

2^ο Πάνελ: Ρευστότητα – Χρηματοδότηση

Συντονισμός: Θάνος Τσίρος, Δημοσιογράφος, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΉ

Σε ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα όχι μόνο για τον κλάδο της υγείας αλλά και γενικότερα για την ελληνική οικονομία, αυτό της έλλειψης ρευστότητας και της υποχρηματοδότησης των επενδύσεων τα τελευταία χρόνια, ήταν αφιερωμένο το δεύτερο πάνελ της 2^ης Ενότητας. Όταν ο συντονιστής Θάνος Τσίρος, Δημοσιογράφος της Ναυτεμπορικής, έβαλε τα νούμερα στο τραπέζι, έγινε σαφές ότι με τα προβλήματα ρευστότητας στον χώρο της υγείας διακυβεύονται περισσότερα από 4,5-5 δισεκατομμύρια ευρώ και περισσότερες από 50.000 θέσεις εργασίας. Μερικά από τα επιμέρους θέματα που απασχόλησαν τους συμμετέχοντες στο πάνελ ήταν: με ποιο τρόπο αντιδρούν οι ιδιωτικές κλινικές στο μείζον ζήτημα της έλλειψης ρευστότητας, αν μπορεί κάποια επιχείρηση του κλάδου να κάνει έναν προγραμματισμό με τις παρούσες συνθήκες και με έντονο το πρόβλημα της αποπληρωμής των ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημοσίου, τι ρόλο θα παίξει ο ΕΟΠΥΥ με τις από ετών συσσωρευμένες οφειλές, αν υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι χρηματοδότησης και ποιοι είναι αυτοί, ποιες οι επιπτώσεις των κλειστών προϋπολογισμών στον χώρο της υγείας.

Με τη διαπίστωση ότι ο ιδιωτικός τομέας υγείας στην Ελλάδα παράγει καλές και χαμηλού κόστους υπηρεσίες υγείας και μάλιστα με μια πολύ καλή σχέση ποιότητας-τιμής, ενώ τις διαθέτει σε πολύ χαμηλότερες τιμές από τον δημόσιο τομέα, άρχισε την τοποθέτησή του ο Αντώνιος Βουκλαρής, Διευθύνων Σύμβουλος στην Ευρωκλινική Αθηνών Α.Ε., σημειώνοντας  στη συνέχεια ότι αντί αυτό να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός ανάπτυξης, μείωσης του κόστους και βελτίωσης των υπηρεσιών, την τελευταία πενταετία όσοι δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά σ’ αυτόν τον τομέα είναι σε ένα διαρκή αγώνα επιβίωσης, καθώς ο σημαντικότερος χρηματοδότης των υπηρεσιών υγείας που είναι ο ΕΟΠΥΥ (οι χρηματοδότες της υγείας είναι ο ΕΟΠΥΥ, οι ασφαλιστικές εταιρείες, κάποια μικρά ταμεία και οι ιδιώτες επιχειρηματίες) καθυστερεί τις πληρωμές από το 2012.

Στην έλλειψη ρευστότητας και στην καθυστέρηση εκκαθάρισης κάποιων παλιότερων ληξιπρόθεσμων οφειλών, που επιδεινώνουν το πρόβλημα, αναφέρθηκε ο Βασίλης Μπαρδής, Γενικός Επιχειρησιακός & Διοικητικός Διευθυντής, του ομίλου Ιατρικού Αθηνών και Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Κλινικών (ΣΕΚ). Αυτή τη στιγμή, τόνισε, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις επιβιώνουν επειδή εφάρμοσαν συστήματα ελέγχου κόστους, συστήματα διαχείρισης προσωπικού και αύξηση της εξωστρέφειας. Ο κύριος Μπαρδής αναφέρθηκε και στην έλλειψη προοπτικής και σχεδίου σε κάθε αλλαγή που γίνεται όχι μόνον στον χώρο της υγείας, αλλά και γενικότερα, καθώς όλες οι αλλαγές εξαρτώνται από τη σύμφωνη γνώμη του συνδικαλιστικού συστήματος ή το χαμηλότερο πολιτικό κόστος -και αυτό κατά τη γνώμη του έχει καθηλώσει και τον τομέα της υγείας- και έφερε ως παράδειγμα τις αλλαγές στον χώρο της υγείας που έχουν επιβάλει οι κυβερνήσεις στην Αγγλία και τη Γερμανία. Ακόμη, αναφέρθηκε στον κίνδυνο αφελληνισμού της ελληνικής υγείας ειδικά μετά τη μείωση της αξίας των μεγάλων κλινικών κατά 50%.

Ο Σωτήρης Μπερσίμης, Πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ, αναφέρθηκε στις διαδικασίες αναμόρφωσης του οργανισμού από τις αρχές του 2016 και στον βασικό στόχο της μείωσης των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τους ιδιώτες παρόχους σε ποσό κάτω των 400 εκατ. ευρώ στο τέλος του 2017. Διευκρίνισε ότι η κατάργηση του clawback είναι εκτός δυνατοτήτων του Οργανισμού, είναι θέμα νομοθετικής φύσεως και σχετίζεται με τις αντίστοιχες συμφωνίες που κάνει η χώρα. Δήλωσε ότι στο πλαίσιο των δυνατοτήτων που παρέχει το νομοθετικό πλαίσιο, ο Οργανισμός κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξορθολογίσει τις όποιες δαπάνες, να ελέγχει αυτές τις δαπάνες και να ομαλοποιήσει τις πληρωμές. Το πρώτο αποτέλεσμα του εξορθολογισμού ήταν η αύξηση του οργανισμού για δαπάνες της τάξης των 125 εκατ. ευρώ, και ήταν η πρώτη φορά που έγινε αύξηση τέτοιου ορίου. Ο κύριος Μπερσίμης τόνισε ότι το σημαντικότερο με τις δεδομένες συνθήκες είναι να διατηρηθεί ο οργανισμός βιώσιμος και να απελευθερωθεί από οποιαδήποτε ληξιπρόθεσμη οφειλή, να βελτιώσει το πλαίσιο συνεργασίας με όλους τους παρόχους και στη συνέχεια να εισάγει και τη δυνατότητα αξιολόγησης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Συνοψίζοντας, ο Πρόεδρος του ΕΟΠΥΥ υπογράμμισε ότι ένας βιώσιμος οργανισμός μπορεί να παρέχει μεγαλύτερο βαθμό υποστήριξης προς τον ιδιωτικό τομέα -με τον οποίο ο ΕΟΠΥΥ σήμερα κάνει αρκετές προσπάθειες- αλλά και γενικότερα να εισέλθει σε μια αναπτυξιακή πορεία.

Ως εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης την εποχή της μειωμένης ρευστότητας και στον χώρο της υγείας παρουσίασε τα private equity funds ή τα venture capitals ο Γιάννης Παπαδόπουλος, Συνιδρυτής & Διευθύνων Σύμβουλος, Attica Ventures A.E., αλλά και Πρόεδρος του Hellenic Venture Capital Association. Ο κύριος Παπαδόπουλος έκανε γνωστό ότι ελληνικά private equity funds αλλά και τα venture capital funds, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, έχουν συμμετάσχει σε πολλές μεγάλες επενδύσεις που έχουν γίνει στον χώρο της υγείας στην Ελλάδα και έφερε ως παραδείγματα το Μετροπόλιταν, το Υγεία και την Ευρωκλινική, αλλά και μικρότερου μεγέθους επενδύσεις στον χώρο της ιατρικής τεχνολογίας, των ιατρικών υλικών ή του φαρμάκου. Εξέφρασε την αισιοδοξία του για τη νέα φάση στην αγορά του venture capital fund και του private equity, καθώς με την υποστήριξη του ΕΣΠΑ και του Προγράμματος ΕΠΑνΕΚ για να υπάρξει αντίστοιχη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων, θα διοχετευθούν στην ελληνική αγορά άνω των 400 εκατ. ευρώ για να υποστηρίξουν επιχειρήσεις σε όλα τα στάδια δραστηριοποίησής τους και φυσικά από αυτή τη χρηματοδότηση θα μπορέσει να ενισχυθεί και ο κλάδος της υγείας. Ο κύριος Παπαδόπουλος σημείωσε επίσης ότι η αγορά της παροχής υπηρεσιών υγείας είναι τεραστίου ενδιαφέροντος και θα μπορέσει να προσελκύσει επενδυτές αρκεί να υπάρχουν επιχειρήσεις οι οποίες θα έχουν υγιή βασικά οικονομικά στοιχεία και δυνατότητα να χτίσει κάποιος υπεραξίες μέσα από σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα.

Συντονισμός: Γιάννης Περλεπές, Γενικός Διευθυντής, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ

Επιχειρηματικότητα με στόχο την ανάπτυξη όχι μόνο στη βάση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων του φαρμάκου αλλά επιχειρηματικότητα που μπορεί να προκύπτει και από άλλες ευρύτερες ευκαιρίες στην αλυσίδα υγείας ήταν η θεματική του πάνελ της τελευταίας ενότητας του συνεδρίου που συντόνισε ο Γιάννης Περλεπές, Γενικός Διευθυντής της Ναυτεμπορικής, ο οποίος ζήτησε από τους συμμετέχοντες να μοιραστούν τις απόψεις τους για τις ευκαιρίες επιχειρηματικότητας που διανοίγονται σύμφωνα με τα νέα δεδομένα στον χώρο της υγείας, όπως οι επιστημονικές εξελίξεις, η γήρανση του πληθυσμού και τα συνεπακόλουθα που αυτή δημιουργεί στην οικονομία και στην κοινωνία, οι νέες μορφές υπηρεσιών που συνδέονται με τον κλάδο της υγείας, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, το υψηλά καταρτισμένο επιστημονικό δυναμικό στην αλυσίδα υγείας και βεβαίως η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας στον κλάδο της υγείας.

Το γενικό συμπέρασμα ήταν ότι η ελληνική φαρμακευτική βιομηχανία έχει μέλλον υπό προϋποθέσεις, η βασικότερη των οποίων είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας συνολικής φαρμακευτικής πολιτικής που θα περιλαμβάνει τη ρύθμιση της εγχώριας αγοράς, ένα προβλέψιμο φορολογικό πλαίσιο και ένα σταθερό χρηματοδοτικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις εκ μέρους της Πολιτείας. Από την πλευρά των εταιρειών απαιτείται ταχύτητα στην αναγνώριση και την εκμετάλλευση των ευκαιριών που παρουσιάζονται.

Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε πολιτικό επίπεδο έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην επιχειρηματικότητα και στη δραστηριότητα των εταιρειών, δήλωσε ο Θανάσης Ακάλεστος, Head of Business Development & Head of Marketing ad interim, Roche Diagnostics (Hellas) και ζήτησε συνεκτικό πλαίσιο επιχειρηματικότητας προς όφελος της κοινωνίας, των ασθενών και των εταιρειών. Με βάση την εμπειρία του σε μια πολυεθνική εταιρεία που στηρίζεται στο μοντέλο της επιχειρηματικότητας και επιδιώκει πάντα την καινοτομία, χαρακτηρίζει ως ευρύτερη επιχειρηματική ευκαιρία, λόγω και των εξελίξεων και των νέων δεδομένων, την επένδυση στην πρόληψη και προέτρεψε τους αρμόδιους και στην Ελλάδα να στραφούν προς αυτό το πεδίο. Ο κύριος Ακάλεστος υπερθεμάτισε της ιατρικής αξίας που πρέπει να προσφέρει σε όλους τους εμπλεκόμενους, τους ασθενείς και την κοινωνία μια εταιρεία τεχνολογίας και καινοτομίας αποδεικνύοντας συγχρόνως ότι μπορεί να είναι cost effective για το σύστημα ιδιαίτερα στις δύσκολες περιόδους που βιώνει η Ελλάδα. Και τέλος τόνισε ότι η χώρα θα πρέπει να δημιουργήσει ένα σύστημα αξιολόγησης της τεχνολογίας υγείας και να εφαρμόσει συστήματα τα οποία ήδη υπάρχουν στην Ευρώπη και τα οποία αποτελούν και μνημονιακή επιταγή. Επίσης ανέφερε ότι η Roche, ως πολυεθνική που δραστηριοποιείται σε πολλές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, θα ήθελε να προστατεύσει δύο πράγματα στη χώρα μας: πρώτον, την πνευματική ιδιοκτησία που προκύπτει από την έρευνα και την τεχνολογία και, δεύτερον, την αναγνώριση και την ανταμοιβή από την αξία που προσφέρει δραστηριοποιούμενη στην Ελλάδα.

Ο Παύλος A.B. Αρναούτης, Πρόεδρος στον Σύνδεσμο Επιχειρήσεων Ιατρικών & Βιοτεχνολογικών Προϊόντων, άρχισε την τοποθέτησή του με την επισήμανση ότι τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα πάντοτε βρίσκονται στη σκιά του φαρμάκου, αλλά είναι εξίσου σημαντικά για την καλή υγεία του ατόμου, και ακριβώς εξαιτίας της διαφορετικότητας και της σημαντικότητάς τους θα πρέπει να χρήζουν της προσοχής των ασκούντων πολιτική και να εφαρμόζονται στον χώρο τους διαφορετικές στρατηγικές από αυτές που εφαρμόζονται στον χώρο του φαρμάκου και μάλιστα ακόμη καλύτερα θα ήταν να εφαρμόζονται πολιτικές για την κάθε κατηγορία προϊόντος. Ο κύριος Αρανούτης εστίαστε στο μη φιλικό για την επιχειρηματικότητα και τη λειτουργία των ιατροτεχνολογικών επιχειρήσεων νέο νομοθετικό πλαίσιο που αφορα στις προμήθειες του δημοσίου.  Κατά τον κύριο Αρναούτη, το πλαίσιο αυτό «πραγματικά μας πηγαίνει χρόνια πίσω» και αποτελεί αυτή τη στιγμή το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του χώρου. Ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Ιατρικών & Βιοτεχνολογικών Προϊόντων θεωρεί ότι ο νόμος αυτός είναι προς την τελείως διαφορετική κατεύθυνση από αυτή που θα έπρεπε να ήταν, δεν ενισχύονται οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη στον χώρο, δεν δίνονται ίσες ευκαιρίες. Παρότι στην προηγηθείσα δημόσια διαβούλευση ο Σύνδεσμος κατέθεσε γραπτώς τα σχόλιά του, ουδέν εξ αυτών έγινε αποδεκτό. Σύμφωνα με τις απόψεις αυτών που επιχειρούν στον χώρο των ιατρικών & βιοτεχνολογικών προϊόντων, πρέπει να υπάρξει ένα αποκεντροποιημένο σύστημα, ελεγχόμενο από μία κεντρική υπηρεσία, αλλά επικεντρωμένο σε επίπεδο είτε περιφέρειας είτε νοσοκομείου και μέσω διαγωνισμών να υπάρχουν ανταγωνιστικές τιμές και ποιοτικά προϊόντα.

Στην έλλειψη κουλτούρας και διασύνδεσης της έρευνας με την παραγωγή, καθώς και τη συνειδητή επιλογή μη επίλυσης γνωστών σε όλους προβλημάτων απέδωσε και ο Δρ. Βασίλειος Γ. Γρηγορίου, Διευθυντής & Πρόεδρος ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), την αναντιστοιχία μεταξύ ποιότητας έρευνας, επιστημονικών ανακοινώσεων, επιπέδου ερευνητών-επιστημόνων και του τελικώς παραγομένου έργου. Από την άλλη, μεταξύ των επιλογών της μεμψιμοιρίας και της γκρίνιας έναντι της δραστηριοποίησης και αλλαγής κουλτούρας, δήλωσε υπέρμαχος της δεύτερης και συνέστησε ότι αυτή είναι η γενική και ουσιαστική ευκαιρία της Ελλάδας από την κρίση. Ακούγοντας τα παραδείγματα προς μίμηση και καλές πρακτικές που εφαρμόζουν άλλες χώρες, επεσήμανε ότι το βασικότερο μήνυμα από αυτά είναι ότι οι κάτοικοι αυτών των χωρών επένδυσαν στη χώρα τους για να τη βοηθήσουν, και προέτρεψε να κάνουν το ίδιο και οι Έλληνες όχι με τη στενή έννοια του καθήκοντος έναντι της πατρίδας αλλά με την ευρύτερη έννοια της καλής πρακτικής να επενδύει κάποιος στη χώρα που κερδίζει χρήματα.

Τέλος, ο κύριος Γρηγορίου ανακοίνωσε την ίδρυση ενός Ολοκληρωμένου Κέντρου Έρευνας για τον Καρκίνο στην Αθήνα (Athens Comprehensive Cancer Center, ΑCCC), με βάση το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) και με τη συμμετοχή σχετικών με την κλινική έρευνα επιλεγμένων εργαστηρίων από ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, επιλεγμένων δημόσιων νοσοκομείων, καθώς και με πρόβλεψη για συνεργασίες με τη φαρμακοβιομηχανία, εταιρείες βιοτεχνολογίας, διαγνωστικής καρκίνου, βιοπληροφορικής κ.α. Κύριοι στόχοι του Κέντρου θα είναι η ενίσχυση της μεταφραστικής έρευνας (από το ερευνητικό εργαστήριο στην κλινική και αντίστροφα) και η ενίσχυση της υγείας των ασθενών με καινοτόμες μεθόδους.

«Επιχειρηματικές ευκαιρίες και δυνατότητες υπάρχουν φτάνει να τις αξιοποιήσουμε», τόνισε ο Διευθυντής Πωλήσεων της εταιρείας Bradex του ομίλου DEMO Νεκτάριος Μανάτος, o οποίος σημείωσε ότι, όσο η τεχνολογία θα συγκλίνει με την ιατρική και όσο το προσδόκιμο της ζωής θα αυξάνει, θα υπάρχουν ανάγκες που θα πρέπει να καλυφθούν. Η πρόκληση για μια νέα εταιρεία στον χώρο της υγείας είναι να μπορέσει να παρακολουθήσει τις ιατρικές εξελίξεις, να διασφαλίσει επαρκή χρηματοδότηση και να επιδιώκει συνεργασίες που να βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και τη φερεγγυότητα. Ο κύριος Μανάτος ανέφερε το παράδειγμα της Bradex, μιας νέας εταιρείας του Ομίλου DEMO, που «γεννήθηκε» και επενδύει στην Ελλάδα την εποχή της κρίσης και στοχεύει σε περαιτέρω επένδυση στην έρευνα και την ανάπτυξη με μόνο αίτημα από την Πολιτεία ένα καλύτερο φορολογικό σύστημα, πολιτική σταθερότητα και ένα φιλικό επιχειρηματικό περιβάλλον. Όσον αφορά στα νέα, καινοτόμα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, αυτά έχουν επιτύχει τα εξής τρία βασικά πράγματα: μείωση του χρόνου νοσηλείας του ασθενούς, μείωση χρήσης ακριβών φαρμάκων μέσω στοχευμένης θεραπείας, συμβολή στην πρόληψη και τη διάγνωση.

Το γεγονός ότι η Ελλάδα ως χώρα για επιχειρηματική δράση, βρίσκεται πολύ χαμηλά στην κατάταξη με βάση τις σχετικές έρευνες, τόνισε ο Νίκος Μανιαδάκης, Καθηγητής & Διευθυντής, ΜΠΣ στη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας αλλά και Αναπληρωτής Κοσμήτορας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ). Αφενός, η χώρα μας δεν αποτελεί ελκυστικό επενδυτικό προορισμό γιατί στο πεδίο αυτό υπάρχει σκληρός ανταγωνισμός καθώς σήμερα οι επιχειρήσεις, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, μπορούν να παράγουν και να επιχειρούν σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και αξιολογούν πολύ αυστηρά τα κίνητρα που προσφέρουν οι χώρες-προορισμοί. Αφετέρου, στη χώρα μας δεν υποστηρίζεται ούτε η εγχώρια επιχειρηματικότητα, καθώς δεν προάγεται η εγχώρια καινοτομία, η δημιουργία επιχειρηματικών ιδεών και βεβαίως η χρηματοδότηση αυτών των ιδεών.

Όσον αφορά τη φαρμακευτική δαπάνη, η Ελλάδα έχει γνωρίσει τη μεγαλύτερη μείωση που γνώρισε χώρα σε περίοδο ειρήνης. Τόσο μεγάλη, ραγδαία μείωση σε φαρμακευτική δαπάνη δεν έχει γνωρίσει άλλη χώρα, παρότι έχει γίνει πλέον σαφές ότι η καλύτερη υγεία ουσιαστικά προάγει πιο υγιείς οικονομίες και ειδικά με τα πρόσφατα μέτρα η Ελλάδα δεν θα είναι απλώς ένα κράτος το οποίο δεν θα προάγει την καινοτομία, αλλά έχει καταφέρει με τα παράδοξα της φαρμακευτικής πολιτικής να μην προάγει ούτε τις παλαιότερες και καταξιωμένες τεχνολογίες, τα αντίγραφα φάρμακα.

Με την πρώτη αρχή της συστημικής σκέψης «Τα προβλήματα του σήμερα είναι οι λύσεις που δώσαμε εχθές» άρχισε την τοποθέτησή του ο Δημήτρης Πανταζής, Φαρμακοποιός και Διευθύνων Σύμβουλος στο Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας & Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ ΑΕ) και τη χρησιμοποίησε ως έναυσμα για προβληματισμό σχετικά με τις αποτυχίες του παρελθόντος, αλλά και για ένα ουσιαστικό επιχειρησιακό σχεδιασμό για το παρόν και το μέλλον. Επεσήμανε την ανάγκη αλλαγής κουλτούρας επίσης, όπως και άλλοι ομιλητές του συνεδρίου, γιατί πολλά από τα προβλήματα θα είχαν αποφευχθεί εάν αντιμετωπιζόταν με την πρέπουσα σοβαρότητα και όχι με τη μέθοδο της συνειδητής αγνόησής τους. Τόνισε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα έχουν τις καταβολές τους από πολύ παλιά και έχουν καταλήξει πλέον χρονίζοντα και επιδεινώνονται λόγω της κρίσης. Η επιχειρηματικότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς προσεκτική μελέτη των συνθηκών και συγκεκριμένο σχεδιασμό. Το μέλλον διαφαίνεται ακόμη πιο δύσκολο, τουλάχιστον σε επίπεδο χρηματοδότησης και ανταγωνισμού διεθνώς και για τούτο, εκτός των άλλων, οι φορείς πρέπει να βρίσκουν τομείς όπου οι απόψεις τους να συμπίπτουν και να χρησιμοποιούν αυτό το consensus ως μοχλό πίεσης για να επιτυγχάνουν κάποια πράγματα.

Ο Θεόδωρος Τρύφων, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) και Αντιπρόεδρος Δ.Σ. της ELPEN, έδωσε με εύληπτο τρόπο μια σφαιρική και ολοκληρωμένη αποτύπωση των ζητημάτων που αντιμετωπίζει η επιχειρηματικότητα στον χώρο της υγείας, που συνοψίζεται ως εξής: Στην Ελλάδα, εφαρμόζεται μια σημαντικά περιοριστική πολιτική στον χώρο των δαπανών υγείας και κοινωνικής ασφάλισης, δημιουργώντας ένα ασφυκτικό περιβάλλον για όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο, και σαφώς πολύ χειρότερο για τις εταιρείες που είναι παραγωγικές, και έτσι έχουν επιπρόσθετο κόστος αποσβέσεων, επενδύσεων, δαπανών έρευνας κ.λπ. Παράλληλα, όμως, λαμβάνονται συνεχώς οριζόντια μέτρα τα οποία τύποις μόνο θεωρούνται διαρθρωτικά και αποτυγχάνουν πλήρως να πετύχουν τον στόχο τους, δηλαδή εξορθολογισμό των δαπανών και καλύτερη ουσιαστικά λειτουργία των επιχειρήσεων μέσα στην αγορά. Ένα επιπλέον πρόβλημα της ελληνικής επιχειρηματικής σκηνής, κατά τον κύριο Τρύφων, είναι ότι δεν υπάρχει συνέχεια στη δημόσια διοίκηση και στην υλοποίηση ολοκληρωμένων λύσεων. Σε διεθνές επίπεδο, οι ελληνικές επιχειρήσεις καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα πολύ ανταγωνιστικό πλαίσιο και θα πρέπει να χαράξουν τις κατάλληλες στρατηγικές για να παραμείνουν στην αγορά ανακαλύπτοντας και εκμεταλλευόμενες νέες ευκαιρίες επιχειρηματικότητας.

Οι παγκόσμιες τάσεις αυτή τη στιγμή στη φαρμακοβιομηχανία είναι η διείσδυση των γενοσήμων, στην παραγωγή των οποίων οι ελληνικές επιχειρήσεις είναι πολύ δύσκολο να ανταγωνιστούν χώρες παραγωγής με πολύ καλή τεχνογνωσία και χαμηλό κόστος. Η ευκαιρία για μια ελληνική φαρμακοβιομηχανία εδώ είναι να παραμείνει οικονομικά αποτελεσματική, να μπορεί να έχει συνεργασίες με άλλες εταιρείες πιθανώς με outsourcing για εξοικονόμηση κόστους και δημιουργίες οικονομίας κλίμακος και ένα καλό δίκτυο αντιπροσώπων. Μια δεύτερη παγκόσμια τάση είναι η οριακή καινοτομία, π.χ. καινοτομία σε σχέση με διαφορετικό τρόπο χορήγησης φαρμάκου, με μια νέα συσκευή, με συνδυασμό παλιών φαρμάκων, με μια καινοτομία που μπορεί να κερδίσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή να δώσει δυνατότητα διείσδυσης στην αγορά πριν λήξουν οι πατέντες των μονοδραστικών ή κάποιων άλλων φαρμάκων αναφοράς και βέβαια να οδηγήσει σε συνεργασίες με καλύτερους όρους με ξένες εταιρείες. Η ευκαιρία για μια ελληνική φαρμακοβιομηχανία εδώ είναι το καλό επιστημονικό δυναμικό της και οι πολύ καλές ιδέες που μπορεί να παράγει αυτό το δυναμικό. Η τρίτη μεγάλη τάση είναι η ολοένα αυξανόμενη υιοθέτηση της τεχνολογίας με αποτέλεσμα οι φαρμακευτικές βιομηχανίες να μετατρέπονται σε εταιρείες τεχνολογίας κυρίως και να αναπαράγουν τεχνολογία, ή πατέντα σε συνεργασία με άλλες εταιρείες και πανεπιστήμια και δευτερευόντως πλέον να ενδιαφέρονται για την παραγωγή και τη διάθεση του φαρμάκου.